☁️ Rysunki Chorych Na Schizofrenię

Schizofrenia paranoidalna jest najczęściej spotykaną postacią schizofrenii. Zazwyczaj zaczyna się ona nieco później niż inne postacie schizofrenii jednak nie jest to regułą. Schizofrenia paranoidalna zaczyna się często w młodym wieku i w zależności od swojego przebiegu i zejścia może stać się powodem mniej lub bardziej długotrwałej utraty zdolności do pracy i do brania udziału w czynnym życiu społecznym. W chorobie tej spotykamy szereg objawów spowodowanych zaburzeniami psychicznymi, zmianami w narządach wewnętrznych oraz zmianami neurologicznymi. Za podstawowy objaw schizofrenii uważany jest autyzm, a co za tym idzie stępienie i patogenezaZarówno etiologia schizofrenii, jak i jej patogeneza nie są jasne. Są różne teorie pojawienia się choroby takie jak: wewnątrzwydzielnicza, humoralno-toksyczna oraz dziedziczna. Z teorii opierających się na dziedziczeniu, szczególne znaczenie mają swoiste cechy budowy ciała. Mianowicie należący do nich typ leptosomiczny, są to cechy które stanowią znaczna większość u schizofreników. Przeprowadzone badania u chorych na schizofrenię nie wykazały jednak żadnych cech budowy fizycznej, które mogłyby świadczyć o częstotliwości wystąpienia tego schizofreników istnieje zwiększona podatność kory mózgowej na hamowanie, przy czym jest to skutek procesu prowadzącego do osłabienia komórek mózgowych. Różne czynniki natury organicznej mogą powodować stany hamowania w mózgu. Skutkiem hamowania jest powstanie patologicznych zjawisk rozlanego hamowania, zmieniającego swoje natężenie i umiejscowienie w najwyższych i najniższych piętrach hamowania wywołują ze swojej strony zjawiska odhamowania i indukcji dodatniej czynności starszych, pierwotnych oraz szczątkowych pod względem rozwojowym. Jeśli dojdzie do powstania dynamicznego stosunku w obrębie kory i podkory, dochodzi do zaburzeń, które przybierają fazy:wyrównawczą,paradoksalną,ultraparadoksalną oraz paranoidalna obejmuje niejednolita grupę schorzeń, a to z kolei jest powodem do zmian anatomicznych i patologicznych, które mają rozmaity schizofrenii paranoidalnej spotykamy urojenia prześladowcze, wielkościowe, owładnięcia oraz oddziaływania niekiedy wielkościowe. Często też występują halucynacje, chory słyszy głosy, często mówi po cichu tak jakby przez radio. Często pacjent czuje jakieś nieprzyjemne zapachy, którymi chcą go otruć. W dymie od papierosa czuje truciznę, chory czuje, że ktoś wysysa z niego krew. Spotkać można też omamy wzrokowe, mowa bywa zmanierowana, niekiedy symboliczna, czasem może wydawać się porozrywana aż do rozkojarzeni. Innymi objawami może być także dziwaczne zachowanie, pismo i rysunki nie mające najmniejszego sensu ani schizofrenii paranoidalnejW okresie zwiastunów, który w pewnej części przypadków schizofrenii zaczyna się, spotyka się objawy typu nerwicowego. Także lęki, przygnębienie, apatie oraz opóźnienia powstające w rozwoju intelektu. Można rozróżnić następujące typy schizofrenii:– typ postępujący, w swoim przebiegu stopniowo doprowadza do degeneracji i otępienia schizofrenicznego, które należy odróżniać od innych rodzajów otępienia, w tej postaci otępienie objawia się rozkojarzeniem myślenia, zobojętnieniem, niezdolnością do twórczej i samodzielnej pracy oraz brak podjęcia jakiejkolwiek inicjatywy,– przerywany typ z remisjami, jest niekiedy zbliżony do typu okresowego, cyrkularnego, przy czym po każdym nowym napadzie stan degeneracji zwykle się powiększa,– typ o przebiegu ostrym, w którym później zdarza się zatrzymanie procesu, którego następstwem jest utrzymanie mniejszego lub większego defektu, niekiedy po pewnym czasie zdarza się, że proces może ulec wznowieniu, a także przejść do postaci z remisjami albo przyjąć postać stany schizofreniczne, z defektem oraz otępieniem schizofrenicznym mogą wyrażać się w dwóch wariantach:– postać hipersteniczna defektu, w której chorzy są niezwykle ożywieni psychicznie i motorycznie oraz wielomówni,– postać asteniczna, polegająca na obniżeniu czynności psychicznych, chorzy są mało ruchliwi oraz leczenia objawowego, schizofrenia jest szczególnym polem zastosowania wszystkich metod terapii aktywnej i terapii pracą. Leczenie pobudzające i bodźcowe stosujemy w postaciach, w których chodzi o wzmożenie zdolności komórki do hamowania ochronnego. Kuracja insulinowa może być połączona ze snem podłużnym. Kurację snem narkotycznym lub przedłużonym stosuje się od początku u osób, które mają silnie zaznaczone hamowanie ochronne w celu jego się również po wypróbowaniu wszystkich innych metod leczniczych i braku wyników w leczeniu można zastosować elektrowstrząsy. Terapia pracą w przypadkach chronicznych daje możliwość wyrównania ubytków, wyrównania degradacji. Natomiast w świeżych przypadkach zwłaszcza pod koniec aktywnego leczenia lub po jego zakończeniu, wytwarza nowe połączenia warunkowe i stereotypowe. Powinna być ona dozowana tak jak każdy środek leczniczy przez lekarza. Należy przy niej unikać czynników szkodliwych, do których schizofrenicy maja dużą wprowadzeniem aktywnych metod leczenia odsetek wyleczeń samoistnych jest niewielka. Rokowania są znacznie większe w przypadku schizofrenii o przebiegu ostrym lub w schizofrenii z remisjami. Mało pomyślne jest również rokowanie w postaci przewlekłej. Szczególnie tych, które zaczęły się jako postacie urojone i przerodziły się później w schizofrenię wtórną.

Odnosząc te wydatki do wartości PKB, ich udział w 2012 r. wynosił prawie 2 proc. W grupie wydatków na świadczenia związane z niezdolnością do pracy dla osób chorych na schizofrenię ^{Podstawowym celem leczenia chorych na schizofrenię jest umożliwienie im prowadzenia jak najbardziej satysfakcjonującego życia, z możliwością powrotu do społeczeństwa. Zdrowie chorego należy rozpatrywać w kontekście wszystkich jego aspektów, zarówno psychicznych jak i fizycznych. Plan terapii powinien być indywidualizowany tak, aby obejmował interwencje terapeutyczne i świadczenia rehabilitacyjne poprawiające funkcjonowanie pacjenta. Optymalne leczenie farmakologiczne schizofrenii należy łączyć z oddziaływaniami psychospołecznymi. Cele terapii powinny obejmować poprawę zdolności funkcjonowania oraz jakości życia chorego i minimalizowanie niekorzystnego wpływu choroby i leczenia na pacjenta i jego rodzinę. Założenia efektywnej terapii obejmują: poprawę funkcjonowania chorego we wszystkich obszarach (rodzinnym, zawodowym, społecznym, interpersonalnym), a jeśli to możliwe – powrót do funkcjonowania przedchorobowego, długoterminowe zmniejszenie nasilenia objawów choroby, obciążenia leczeniem (działania niepożądane) oraz wpływu choroby na pacjenta i jego otoczenie, trwałe stosowanie się chorego do zaleceń terapeutycznych, długotrwałe wzmocnienie zachowań prozdrowotnych oraz przywróceniem dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego. Przy takim holistycznym podejściu uwaga powinna być skierowana nie tylko na objawy schizofrenii, ale także na inne potrzeby zdrowotne oraz: interpersonalne, finansowe, zawodowe i społeczne pacjenta. Zmniejszanie nasilenia objawów choroby Obraz kliniczny schizofrenii charakteryzuje się obecnością objawów z czterech grup, są to: objawy wytwórcze (inaczej: pozytywne), objawy ubytkowe (inaczej: negatywne), zaburzenia nastroju zaburzenia funkcji poznawczych. W okresie ostrej fazy schizofrenii (ostrej psychozy schizofrenicznej) głównym celem jest jak najszybsze zmniejszenie nasilenia objawów wytwórczych i opanowanie zachowań zagrażających otoczeniu i samemu pacjentowi. W późniejszej fazie stabilizacji podstawowym zadaniem jest utrwalenie poprawy w zakresie objawów wytwórczych oraz przeciwdziałanie objawom negatywnym, afektywnym i poznawczym. Następny etap leczenia schizofrenii to utrwalanie poprawy i zapobieganie nawrotom schizofrenii. Objawy wytwórcze Objawy pozytywne to m. in. urojenia (fałszywe, chorobowe przekonania, w których prawdziwość pacjent wierzy pomimo przedstawienia dowodów o ich bezzasadności i nierealności), omamy (doznania percepcyjne nieistniejących zjawisk – np. widzenie lub słyszenie rzeczy nie mających reprezentacji w rzeczywistości), paranoidalność i dezorganizacja myślenia (gubienie wątków, wypowiedzi, niekomunikatywność, posługiwanie się niezrozumiałymi pojęciami, myślenie magiczne itp.). Ich nasilenie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zachowań agresywnych i autoagresywnych oraz większym prawdopodobieństwem hospitalizacji. Objawy negatywne Objawy negatywne to m. in. brak motywacji i spontaniczności, spadek aktywności społecznej, zubożenie zdolności do aktywności celowej (abulia), ubóstwo mowy i myślenia, anhedonia oraz spłycenie afektu (inaczej: afekt blady, stępiony). Ich nasilenie w znacznym stopniu koreluje z takimi typowymi cechami choroby jak zaburzenia funkcjonowania i zaniedbywanie siebie. Objawy depresyjne Wśród chorych na schizofrenię powszechnie obserwuje się obecność objawów depresyjnych. Najczęściej występują one bezpośrednio po ostrej fazie psychozy („depresja popsychotyczna”), mogą jednak pojawiać się na każdym etapie przebiegu schizofrenii. Stopień nasilenia objawów depresyjnych w sposób bezpośredni wiąże się z ryzykiem zachowań samobójczych, nadużywaniem substancji psychoaktywnych i pogorszenie jakości życia. Deficyty funkcji poznawczych U większości chorych na schizofrenię obserwuje się zaburzenia funkcji poznawczych – upośledzenie w zakresie uwagi, pamięci, sprawności językowej, funkcji wykonawczych i inteligencji. LECZENIE SCHIZOFRENII Każdy pacjent powinien otrzymywać pełną informację na temat dostępnych metod leczenia schizofrenii, z omówieniem zarówno oczekiwanych korzyści, jak i możliwość wystąpienia działań niepożądanych. Dobry kontakt psychiatry z chorym oraz wspólne podejmowanie decyzji (tzw. sojusz terapeutyczny) może znacznie poprawić stosowanie się pacjenta do zaleceń i dać lepsze wyniki leczenia. Kluczowy element w działaniu na rzecz dobrego ogólnego stanu zdrowia chorych na schizofrenię polega na wspólnym z chorym ustalaniu celów terapii. W momencie wspólnego uzgodnienia określonych celów przez lekarza i chorego, psychiatra może zaproponować pacjentowi zastosowanie określonych interwencji i programów mających zapewnić pomoc w pokonywaniu przeszkód i osiągnięciu tych konkretnych zamierzeń. Przykładowo, jeśli chory chce znaleźć zatrudnienie, to podjęcie pracy w warunkach chronionych może zapewnić szkolenie i potrzebny staż. Jeżeli z kolei choremu zależy na zawieraniu przyjaźni lub znalezieniu partnera, to trening umiejętności społecznych może służyć poprawie funkcjonowania w relacjach międzyludzkich. Wprawdzie przebieg schizofrenii u każdego pacjenta jest inny, jednak w ostrej fazie choroby główny nacisk kładzie się na zmniejszenie nasilenia objawów, przy jednocześnie maksymalnie możliwym zmniejszaniu nasilenia działań niepożądanych. Po opanowaniu objawów pozytywnych i zmniejszeniu ryzyka związanych z nimi agresywnych i zagrażających choremu zachowań, uwagę kieruje się głównie na kwestie ponownej integracji społecznej chorego i poprawy jakości jego życia, przy jednoczesnej kontynuacji wysiłków mających na celu zmniejszenie nasilenia objawów choroby (tzn. uzyskanie remisji). Ważne jest, aby w miarę postępu procesu zdrowienia podejmować działania zmniejszające prawdopodobieństwo wystąpienia nawrotu. Z uwagi na ścisły związek pomiędzy nadużywaniem substancji psychoaktywnych a depresją lub ryzykiem nawrotu psychozy wśród chorych na schizofrenię, kluczowe może być leczenie zintegrowane, obejmujące zarówno chorobę podstawową jak i inne towarzyszące jej zaburzenia (w tym uzależnienie od substancji). Koniecznie należy pamiętać, że to chory podejmuje trud powrotu do zdrowia, podczas gdy psychiatra i inne osoby zapewniające leczenie i rehabilitację jedynie mu w tym pomagają. Farmakoterapia Stosowanie leków przeciwpsychotycznych (neuroleptyków) jest podstawowym elementem farmakoterapii chorych na schizofrenię i ma w pierwszej kolejności przeciwdziałać objawom wytwórczym. Obecnie dysponujemy wieloma takimi lekami, wśród których są starsze, „klasyczne” leki przeciwpsychotyczne I generacji (np. haloperidol, perfenazyna, zuclopethixol) i nowe, „atypowe” leki II generacji (aripiprazol, klozapina, olanzapina, kwetiapina, risperidon , ziprazidon, sertindol, amisulpryd). Całościowa skuteczność obu grup leków jest zasadniczo porównywalna, z niewielką przewagą leków II generacji, w przypadku których wykazano ponadto wyraźnie mniejsze ryzyko wystąpienia uciążliwych działań niepożądanych. Podkreśla się również, iż leki nowej generacji w sposób istotnie skuteczniejszy wpływają na zaburzenia nastroju oraz częściowo na nasilenie zaburzeń poznawczych i objawów negatywnych. Istotną przewagę w skuteczności w porównaniu do innych leków przeciwpsychotycznych odnotowano w przypadku klozapiny, jednak ze stosowaniem tego leku wiąże się duże ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych. Klozapina jest więc zalecana jedynie w schizofrenii lekoopornej i u chorych z nasilonymi tendencjami samobójczymi. W przypadku utrzymywania się objawów depresyjnych po uzyskaniu poprawy w zakresie objawów wytwórczych, leczenie przeciwpsychotyczne można uzupełnić podając choremu leki przeciwdepresyjne. Wykazano istotne różnice w zakresie działań niepożądanych wywoływanych przez poszczególne leki przeciwpsychotyczne oraz odmienną tolerancję chorych na różne skutki uboczne. Leki atypowe w mniejszym stopniu niż klasyczne wywołują niepożądane objawy pozapiramidowe. Ostatnio coraz większą uwagę zwraca się na działania niepożądane w postaci zaburzeń metabolicznych (przyrost masy ciała, zaburzenia gospodarki lipidowej, zwiększenie poziomu glukozy we krwi ), które zwiększają ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego, chorób serca i cukrzycy. Dlatego też konieczne jest obserwowanie działań niepożądanych leków i stosowne modyfikowanie postępowania terapeutycznego. Istotny jest odpowiedni wybór leku dla danego chorego, tak aby zapewniał największą poprawę w zakresie objawów chorobowych oraz wiązał się z minimalnym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych i pojawienia się odległych zagrożeń zdrowotnych. Psychiatra powinien brać pod uwagę cele i priorytety chorego i wybrać lek obciążony jak najmniejszym prawdopodobieństwem wystąpienia działań niepożądanych, na które dana osoba jest szczególnie wrażliwa lub, których chce uniknąć. Dobierając określony lek u konkretnego pacjenta, istotne jest także jego optymalne zastosowanie – kluczowym elementem jest tutaj dobór odpowiedniej dawki leku. W przypadku pojawienia się działań niepożądanych, które są uciążliwe lub stwarzają zagrożenie, modyfikacja terapii powinna odbywać się w ramach współpracy psychiatra-pacjent. Psychoterapia Coraz większą uwagę zwraca się na stosowanie interwencji niefarmakologicznych, w szczególności terapii poznawczo-behawioralnej, która traktowana jest jako postępowanie uzupełniające w leczeniu uporczywych, opornych na leczenie omamów słuchowych i innych objawów wytwórczych. Inne formy psychoterapii to m. in. terapia wspierająca, treningi funkcjonowania poznawczego i społecznego oraz terapia rodziny. Oddziaływania psychologicznego i rehabilitacja społeczna mogą odgrywać istotną rolę w zmniejszeniu nasilenia objawów negatywnych wtórnych do depresji, utraty motywacji i niedostatecznej stymulacji środowiskowej. Psychoedukacja Edukowanie zarówno pacjentów jak i ich bliskich na temat choroby ułatwia tworzenie prawidłowych mechanizmów radzenia sobie, co sprzyja zdrowieniu i zwiększa ich poczucie nadziei. Postępowanie to polega na przekazywaniu pacjentowi i jego bliskim wiedzy na temat rozwoju, objawów i przebiegu schizofrenii oraz objawów mogących sugerować rozpoczynający się nawrót. Istotne jest te poznanie ewentualnych rozwiązań i sposobów radzenia sobie z pojawiającymi się trudnościami. Zapobieganie nawrotom Nawroty i zaostrzenia objawów psychotycznych są głównym problem w długoterminowym leczeniu chorych na schizofrenię. Czynniki sprzyjające dużej częstości nawrotów to sama natura choroby, niestosowanie się pacjentów do zaleceń, nadużywanie substancji psychoaktywnych oraz wysoki poziom wyrażanych emocji w rodzinie. Nieprzerwane leczenie przeciwpsychotyczne w znacznym stopniu zmniejsza ryzyko nawrotów – o około 50%. Atypowe leki przeciwpsychotyczne mogą cechować się większą skutecznością w zapobieganiu nawrotom. Inną formą farmakoterapii, która może zapobiegać nawrotom jest zastosowanie leków przeciwpsychotycznych w postaci preparatów o przedłużonym działaniu do wstrzyknięć (dépôt – iniekcje wykonuje się w pewnych odstępach czasu, np. co dwa tygodnie, co zapewnia stałe działanie leku). Ryzyko nawrotu mimo adekwatnego leczenia przeciwpsychotycznego wynosi ok. 20% w ciągu roku. Wykazano, że dołączenie do leczenia farmakologicznego odpowiedniej terapii psychospołecznej może doprowadzić do dalszego, dwukrotnego zmniejszenia tego odsetka. Jako skuteczne w zmniejszaniu częstości nawrotów w schizofrenii uznaje się także takie formy postępowania niefarmakologicznego jak interwencje nastawione na pomoc rodzinie chorego, psychoedukacja, terapia indywidualna, leczenie środowiskowe. Bardzo powszechnym problemem wśród chorych na schizofrenię jest jednoczesne nadużywanie substancji psychoaktywnych, co w istotny sposób zmniejsza stosowanie się pacjentów do zaleceń i przyczynia się do zwiększania częstości nawrotów. Dlatego też ważne jest skrupulatne rozpoznawanie i intensywne leczenie tego współistniejącego zaburzenia. Współwystępowanie chorób somatycznych Wśród chorych na schizofrenię odnotowuje się znacząco większe ryzyko zgonu (niezależnie od ryzyka samobójstwa) niż w populacji ogólnej, co wiąże się m. in. z większą częstością występowania i nieodpowiednim leceniem różnych innych chorób. Osoby te znacznie częściej cierpią z powodu chorób somatycznych (np. cukrzyca, choroba niedokrwienna serca, choroby wątroby lub układu oddechowego). Wydaje się, że częstsze występowanie tych problemów wiąże się z naturą samej schizofrenii, z niewłaściwym trybem życia (np. palenie tytoniu, siedzący tryb życia, nieodpowiednia dieta) oraz z działaniami niepożądanymi stosowanych leków. Ważne jest, aby nie pomijać znaczenia wszelkich zaburzeń somatycznych szczególnie często występujących wśród chorych na schizofrenię (np. otyłość, zaburzenia gospodarki lipidowej, cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe, wirusowe zapalenie wątroby typu C, zakażenie ludzkim wirusem nabytego upośledzenia odporności [HIV]). Konieczne jest promowanie następujących zachowań prozdrowotnych: odpowiednie odżywianie się, aktywność fizyczna, unikanie palenia tytoniu i przyjmowania substancji psychoaktywnych. Istotne jest też wykonywanie odpowiednich badań profilaktycznych, tak aby wcześnie wychwycić wszelkie zaburzenia stanu zdrowia i odpowiednio na nie reagować. Stąd istotna jest współpraca między psychiatrą i innymi specjalistami. Ocena wyników leczenia schizofrenii i działań niepożądanych W takcie leczenia przeciwpsychotycznego należy obserwować jego wpływ na objawy choroby, ogólny stan zdrowia (np. działania niepożądane) i funkcjonowanie. Trzeba także oceniać skutki leczenia w stosunku do wyjściowego obrazu choroby i parametrów stanu zdrowia z okresu przed rozpoczęciem stosowania danego leku. W razie potrzeby należy wprowadzać odpowiednie zmiany w leczeniu (np. zmiana dawki leku czy samego leku). Konieczna jest regularna ocena stanu zdrowia, którą należy planować z uwzględnieniem potrzeb danego pacjenta oraz w zależności od stosowanej farmakoterapii i występujących działań niepożądanych. W przypadku niedostatecznej skuteczności terapii lub pojawienia się niedopuszczalnych działań niepożądanych konieczna może być zmiana leku przeciwpsychotycznego. Minimalizowanie częstości występowania stygmatyzujacych działań niepożądanych oraz zmniejszanie stopnia napiętnowania związanego z samą schizofrenią, może pomóc w rozwiązywaniu problemów dotyczących relacji interpersonalnych wynikających z choroby. Zmniejszanie obciążenia chorobą Kolejnym celem podejmowanych działań jest zmniejszenie obciążenia, jakie choroba stanowi dla pacjenta i jego najbliższych. Możliwe jest to poprzez jak największą redukcję nasilenia objawów chorobowych, pomoc w wypracowaniu adaptacyjnych strategii radzenia sobie oraz zapewnienie wsparcia w środowisku. Kwestie, o których należy pamiętać rozpatrując obciążenia związane z chorobą, a doświadczane przez rodzinę, to stres, problemy w relacjach międzyludzkich, presja finansowa (koszty leczenia, brak dochodów spowodowany utratą pracy) oraz reakcja szeroko rozumianej sieci społecznej na chorobę. Poprawa zdolności adaptacyjnych i jakości funkcjonowania Pomimo stosowania aktualnie dostępnych metod farmakoterapii, u wielu chorych na schizofrenię utrzymują się uporczywe lub resztkowe objawy, co ogranicza ich funkcjonowanie zawodowe i społeczne. Wykazano, że trening umiejętności społecznych – obejmujący określone interwencje, które mają prowadzić do poprawy funkcji poznawczych i zwiększenia kompetencji społecznej, oraz których zadaniem jest ułatwianie samodzielnego radzenia sobie – poprawia funkcjonowanie oraz jakość życia chorych na schizofrenię. Obciążenie rodzin i opiekunów Schizofrenia stanowi duże obciążenie dla rodziny sprawującej opiekę nad chorymi. Stąd istnieje potrzebę zapewniania ciągłego wsparcia dla członków rodzin osób chorych, nawet w okresie po ustąpieniu ostrych objawów choroby. Sprzyja to zaangażowaniu rodzin w opiekę nad chorymi, co wiąże się z lepszymi wynikami leczenia. Lekarz psychiatra jest kluczowym członkiem zespołu terapeutycznego, który odpowiada za zapewnienie leczenia integrującego różne podejścia i realizowanego wspólnie z innymi specjalistami. Proces terapii należy traktować jako drogę pozwalającą choremu na powrót do zdrowia i społeczeństwa oraz na prowadzenie satysfakcjonującego życia. Opracował lek. med. Paweł Brudkiewicz}

Zypsila. kapsułki, 56 kapsułek. ziprasidone. lek na receptę. w 9% aptek. od 211,26 zł. Dodaj do koszyka. Schizofrenia – bardzo poważna choroba umysłu, charakteryzująca się zaburzonym postrzeganiem rzeczywistości. Trudno jest zrozumieć zmianę zachowania czy absurdalny sposób myślenia chorego, zwłaszcza gdy takie objawy pojawiają

Schizofrenia dopada ludzi w każdym wieku. Fot. / Opublikowano: 23:17Aktualizacja: 18:43 Schizofrenia należy do grupy chorób psychiatrycznych. Występuje ona u obu płci, najczęściej pierwsze objawy występują u osób w wieku 20–30 lat. Jest to choroba przewlekła, wymagająca leczenia farmakologicznego i terapeutycznego. Nasilenie dolegliwości bywa różne, czasem uniemożliwia funkcjonowanie w społeczeństwie. Schizofrenia – co to za choroba?Schizofrenia – przyczynyRodzaje schizofreniiSchizofrenia – objawy chorobyObjawy schizofrenii u dzieciSchizofrenia – przebieg chorobyJak rozpoznać schizofrenię?Schizofrenia – leczenie Schizofrenia – co to za choroba? Schizofrenia to choroba z grupy schorzeń psychiatrycznych, której głównymi objawami są omamy i urojenia, chociaż towarzyszą jej również zmiany nastroju. Szacuje się, że dotyczy około 1 proc. populacji, a zachorowalność u kobiet i mężczyzn jest podobna. Słowo schizofrenia wywodzi się z greki. Schizis oznacza rozszczepienie, natomiast słowo phren może być tłumaczone jako rozum. W zasadzie połączenie znaczeń tych dwóch słów odzwierciedla istotę choroby. Jej przebieg może być łagodny lub bardzo ciężki, uniemożliwiający funkcjonowanie. Pierwsze objawy schizofrenii pojawiają się u osób w wieku 20–30 lat, choć obserwowane są czasem objawy schizofrenii u dzieci i u osób starszych. Ze względu na towarzyszące jej objawy, zwłaszcza przy ich znacznym nasileniu, funkcjonowanie chorego w społeczeństwie jest niemożliwe, gdyż może on stanowić zagrożenie dla siebie i innych. Leczenie schizofrenii w dużej mierze opiera się na farmakoterapii, jednakże dobór odpowiednich leków i tolerowanie ich przez chorych jest bardzo różne, w związku z czym często mija wiele miesięcy, zanim pojawią się pierwsze sukcesy terapeutyczne. Udowodniono, że u schizofreników w jednej części mózgu dopamina znajduje się w nadmiarze, a w innej jest jej za mało. Zbyt duża ilość tego neuroprzekaźnika może powodować, że osoba, u której taka anomalia występuje może mieć problem z odbieraniem bodźców z zewnątrz. Zakłócenie odbierania bodźców zewnętrznych prowadzi do zaburzeń funkcjonowania i rozpadu osobowości chorego. W przestrzeni zakupowej HelloZdrowie znajdziesz produkty polecane przez naszą redakcję: Odporność Naturell Immuno Hot, 10 saszetek 14,29 zł Odporność Naturell Ester-C® PLUS 100 tabletek 57,00 zł Odporność, Good Aging Naturell Selen Organiczny 200 µg, 365 tabletek 73,00 zł Odporność Naturell Immuno Kids, 10 saszetek 14,99 zł Odporność, Beauty Naturell Cynk Organiczny + C, 100 tabletek 12,99 zł Niestety, nie do końca wiadomo, co powoduje tę chorobę. Czynniki, które bez wątpienia bierze się pod uwagę są genetyczne, biologiczne, środowiskowe oraz psychologiczne. Jak w przypadku większości schorzeń psychiatrycznych, nie udało się określić jednej, konkretnej przyczyny schizofrenii, która odpowiadałaby za rozwój choroby. Najwięcej jest dowodów na poparcie tzw. teorii wieloczynnikowej przyczyn schizofrenii. Mówi ona o współdziałaniu czynników genetycznych, wewnątrzmacicznych, hormonalnych i środowiskowych. Za czynniki wewnątrzmaciczne uważa się przede wszystkim infekcje w łonie matki, jak również wszelkie stany prowadzące do niedotlenienia tkanki mózgowej płodu podczas ciąży i porodu. Na schizofrenię narażone są osoby, które podczas przyjścia na świat doznały komplikacji w wyniku których doszło do niedotlenienia mózgu. Czynniki hormonalne to przede wszystkim nieprawidłowości w syntezie i wydzielaniu neuroprzekaźników w obrębie układu nerwowego. Za główny czynnik, sprzyjający w pewnym sensie rozwojowi schizofrenii, uważana jest dopamina. Czynniki środowiskowe wiążą się z psychicznym i fizycznym molestowaniem w dzieciństwie oraz brakiem akceptacji otoczenia. Często pojawia się pytanie: „Czy schizofrenia jest dziedziczna?”. Do tej pory nie udało się wyselekcjonować konkretnych genów czy sposobu dziedziczenia, który miałby jakiś schemat. Wiadomo jednak, że schizofrenia częściej rozwija się u tych, którzy w rodzinie mają osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne. U osób, u których oboje rodziców chorowało na schizofrenię, ryzyko wystąpienia choroby wynosi aż 46 proc. Ponadto ryzyko wystąpienia schizofrenii u bliźniaka osoby ze zdiagnozowaną chorobą wynosi aż 50 proc. Rodzaje schizofrenii Schizofrenia to schorzenie o bardzo zróżnicowanej manifestacji klinicznej, Wyróżnia się następujące rodzaje schizofrenii: Schizofrenia paranoidalna Schizofrenia paranoidalna jest najczęściej diagnozowanym rodzajem schizofrenii (szacuje się, że występuje u ok. 65 proc. wszystkich pacjentów z tym schorzeniem psychicznym). Jak rozpoznać, czy to schizofrenia paranoidalna? Objawy schizofrenii paranoidalnej to przede wszystkim różnego rodzaju omamy, przy czym dominują omamy słuchowe. Chory ma wrażenie, że jest prześladowany lub prowadzony jest wobec niego spisek. Na skutek tych urojeń na podstawie przypadkowych wydarzeń i uczestniczących w nich obcych ludzi zaczyna tworzyć własne teorie. W prawie każdym z nich dopatruje się osoby śledzącej go lub chcącej mu zrobić krzywdę. Urojenia hipochondryczne także nie należą do rzadkich. Schizofrenik sam diagnozuje sobie choroby (na ogół te śmiertelne) i potrafi w oparciu o swoje podejrzenia nawet codziennie chodzić do lekarza. Schizofrenia prosta Schizofrenia prosta jest schorzeniem bardzo trudnym do diagnozy. W przebiegu przypomina czasami epizody depresyjne. Na początkowym etapach choroby obserwuje się stopniowe wycofywanie się z życia społecznego. Chory rzadziej spotyka się w gronie rodziny i przyjaciół oraz stroni od rozrywkowych spotkań poza domem. Więcej czasu spędza wyłącznie w swoim towarzystwie, zamknięty w czterech ścianach. Zaczyna być nieufny wobec otoczenia. Nie trudno zatem o posądzenie go o depresję. Charakterystyczny jest brak występowania omamów, stwierdzana jest natomiast apatia, brak woli działania, lękliwość czy agresja. Schizofrenia katatoniczna Schizofrenia katatoniczna cechuje się występowaniem stanów osłupienia lub wprost przeciwnie – pobudzenia. Osoby dotknięte tą postacią schizofrenii unikają kontaktów społecznych, są bardzo milczący i zdystansowani, zastygają w bezruchu. Takie osłupienie katatoniczne może gwałtownie transformować do nadmiernego pobudzenia, podczas którego chory wykonuje chaotyczne gesty. Schizofrenia hebefreniczna Ta postać schizofrenii wyróżnia się silnie zaznaczona niespójnością zachowania, brakiem emocji lub występowaniem reakcji uczuciowych nieadekwatnych do działających bodźców. Absurdalne zachowania mogą mieć charakter nagłego wybuchania śmiechem, nieodpowiedzialnymi zachowaniami, brakiem dbałości o higienę osobistą. Najczęściej schizofrenia hebefreniczna diagnozowana jest w wieku młodzieńczym. Schizofrenia rezydualna W przebiegu schizofrenii rezydualnej nie występują takie objawy schizofrenii jak omamy, stwierdzane jest natomiast upośledzenie komunikacji niewerbalnej (kontakt wzrokowy, mimika), apatię, spłycenie emocjonalne, brak dbałości o wygląd zewnętrzny i higienę oraz ograniczenie aktywności życiowej. Schizofrenia – objawy choroby Sposób, w jaki objawia się schizofrenia może różnić się w zależności od postaci choroby. Jako że schizofrenia nie należy do chorób jednorodnych, a czynników ją wywołujących może być wiele, objawy także nie są specyficzne dla tej choroby psychicznej. Objawy schizofrenii dzieli się symptomy wytwórcze (inaczej zwane pozytywnymi), objawy negatywne schizofrenii oraz poznawcze. Gdy rozwija się schizofrenia, objawy pozytywne obejmują: omamy słuchowe, wzrokowe, dotykowe i smakowe; szczególnie niebezpieczne są omamy słuchowe, przyjmujące postać głosów nakłaniających do popełnienia samobójstwa, urojenia prześladowcze, gdy chory ma wrażenie, że otoczenie naśmiewa się z niego, podsłuchuje, śledzi a nawet chce go zabić, urojenia odsłonięcia, polegające na odczuciu chorego, że inne osoby znają jego myśli i przedstawiają je całemu światu, urojenia oddziaływania, gdy doświadczający ich chory ma wrażenie, że jego zachowanie, myśli i ciało pozostają pod kontrolą osób trzecich. Choremu wydaje się, że widzi coś, czego w rzeczywistości nie ma. Z kolei objawy negatywne schizofrenii polegają na stopniowym zaniku czynności życia codziennego. Chory zaczyna prowadzić inne życie niż dotychczas, bardziej zamknięte i samotnicze. Typowe jest izolowanie się od znajomych, porzucanie hobby i zainteresowań czy też brak zainteresowania swoim zdrowiem i wyglądem. Objawy schizofrenii to także zaburzenia poznawcze – pogorszenie pamięci i zdolności koncentracji, a także dezorganizacja psychiczna, czyli problemy ze zrozumieniem otoczenia i zachowań innych ludzi. Ponadto w przebiegu schizofrenii mogą pojawić się zaburzenia afektu – zakłócenia nastroju i stany depresyjne pojawiające się w odpowiedzi na urojenia i halucynacje. Objawy schizofrenii zaburzają spójność integracji pomiędzy zachowaniem, myśleniem i emocjami. Każdy chory ze zdiagnozowaną schizofrenią może jednak przechodzić ją w zupełnie inny sposób. Stopnie zaawansowania choroby są także niejednorodne. Objawy schizofrenii u dzieci Pierwsze objawy schizofrenii u dzieci mogą pojawić się już przed 13 rokiem życia. Mówi się wówczas o schizofrenii o bardzo wczesnym początku. Rozpoznanie wczesnych objawów schizofrenii dziecięcej nie jest łatwe, ponieważ łatwo je pomylić z młodzieńczym buntem. Do powszechnych symptomów należą bowiem wycofanie emocjonalne oraz unikanie kontaktów z rówieśnikami i bliskimi członkami rodziny. Im wcześniej dojdzie do rozpoznanie choroby, tym większe szanse na wyleczenie. Objawy schizofrenii u dzieci znacznie częściej dotykają chłopców niż dziewczynki. Do 6 roku życia u dzieci nie obserwuje się urojeń. W tak młodym wieku procesy myślowe nie są jeszcze w pełni rozwinięte i dojrzałe. Powyżej 7 roku życia mogą pojawić się u dziecka objawy identyfikacji z przedmiotem lub zwierzęciem (często z kreskówki lub czytanej książki). Maluch w wieku przedszkolnym często nie rozróżnia fikcji od rzeczywistości. Dopiero u starszych dzieci, po ukończeniu 10 roku życia, mogą pojawić się zachowania świadczące o przekonaniu, że chory jest śledzony i prześladowany. Dziecko może uskarżać się rodzicom, że w szkole toczy się przeciw niemu spisek i zaczyna mieć obsesję na tym punkcie. Objawy negatywne schizofrenii u dzieci są zbliżone do tych występujących u ludzi dorosłych. Maluch staje się wycofany społecznie oraz spowolniony psychoruchowo. Powoli też zamyka się w swoim świecie i przestaje okazywać emocje, a ulubione dotychczas zabawy przestają go interesować. Schizofrenia – przebieg choroby Schizofrenia wyróżnia się występowaniem trzech faz choroby, które zaobserwować można u każdego chorego. Faza pierwsza to tzw. faza zwiastująca, gdy nie można jeszcze zaobserwować typowych objawów schizofrenii, występują natomiast zmiany nastroju. Chory może ograniczyć kontakty społeczne, traci zainteresowanie otoczeniem. Gdy choroba zostanie rozpoznana na tym etapie, możliwe jest zahamowanie rozwoju choroby i jej nawrotów. W fazie drugiej schizofrenii pojawiają się objawy schizofrenii, zwłaszcza halucynacje i omamy. Nasilenie objawów jest na tyle duże, że uniemożliwia funkcjonowanie chorego – schizofrenik wymaga wówczas hospitalizacji. Natomiast po leczeniu, w fazie trzeciej choroby dochodzi do stopniowego ustępowania objawów i powrotu do normalności. Ta faza schizofrenii może trwać wiele lat i mogą jej towarzyszyć nawroty choroby. Jak rozpoznać schizofrenię? W przypadku schizofrenii, rozpoznanie stawiane jest w oparciu o występowanie charakterystycznych objawów. W jaki sposób może być zdiagnozowana schizofrenia? Test na schizofrenię dostępny w internecie pozwala wykryć niepokojące objawy zachowania i odczuć, które mogą być podstawą do przyszłej diagnostyki lekarskiej. Gdy objawy schizofrenii potwierdza test, należy zgłosić się na konsultację do psychiatry. Rozpoznanie choroby nie jest łatwe, ponieważ rozpoczyna się ona najczęściej w okresie dojrzewania, co utrudnia odróżnienie objawów buntu młodzieńczego od epizodów schizofrenicznych. U lekarza psychiatry rozpoznanie schizofrenii paranoidalnej i innych rodzajów schizofrenii nie należy do łatwych diagnoz. Rozpoznanie schizofrenii paranoidalnej dokonuje się w oparciu o wywiad z pacjentem. Często pojawia się u chorego przeczucie, że jest śledzony, prześladowany lub zawiązano wobec niego spisek. Łączy on ze sobą neutralne fakty i na ich podstawie tworzy teorie spiskowe. Wrogów i szpiegów może dopatrzeć się w nieznajomych osobach spotykanych przypadkowo na ulicy czy w sklepie. Podczas diagnozy schizofrenii lekarz może zapytać o występowanie napadów agresji lub stanów depresyjnych. W praktyce psychiatrycznej obserwuje się choroby towarzyszące i zwiększające prawdopodobieństwo występowania schizofrenii. Należą do nich: choroby układu krążenia, cukrzyca czy duża otyłość oraz uzależnienie od środków odurzających, leków nasennych i uspokajających. Schizofrenia – leczenie Leczenie schizofrenii jest procesem długotrwałym, łączącym cechy farmako- oraz psychoterapii. W oparciu o rodzaj zdiagnozowanych objawów schizofrenii podejmuje się leczenie zaostrzeń choroby i zapobieganie jej nawrotom. Nie jest to jednak leczenie jednorodne i obejmować może zarówno farmakologię, jak i psychoterapię. Znacznie rzadziej stosuje się elektrowstrząsy. W terapii ważna jest przede wszystkim chęć podjęcia terapii oraz świadomość rangi problemów. Pomocne okazuje się również włączenie najbliższych członków rodziny w cały proces leczenia. Umacnia to chorego i daje mu poczucie wsparcia oraz bezpieczeństwa. Neuroleptyki należą do skutecznych leków przeciwpsychotycznych, które pacjent może przyjmować nawet całe życie. Leki te blokują receptory dopaminergiczne, a w przypadku neuroleptyków drugiej generacji – także receptory serotoninergiczne. Gdy rozpoznana zostanie schizofrenia, leki stosowane pomocniczo to leki przeciwdepresyjne, stabilizatory nastroju, leki uspokajające i nasenne. Przy ostrych epizodach schizofrenicznych chory wymaga hospitalizacji w zakładach zamkniętych. Leczenie ambulatoryjne może mieć dwojaki charakter. Pacjenci mogą być umieszczani w oddziałach dziennych lub stacjonarnych, gdzie podlegają rehabilitacji. Takiemu leczeniu poddawani są pacjenci, którzy zmieniają leki bez konsultacji z lekarzem, zapominają o konieczności przyjmowania określonych dawek lub też nie czują się dobrze przy farmakoterapii. Psychoterapia w leczeniu schizofrenii musi być ukierunkowana na konkretnego pacjenta. Organizuje się zarówno sesje indywidualne, jak i grupowe (w zależności od nasilenia objawów). Podczas sesji z psychologiem pacjenci uczą się radzenia sobie z trudnymi emocjami oraz zachowaniem. Psychoedukacja opiera się także na poprawnej identyfikacji początkowych objawów. W związku z tym, że przy schizofrenii obserwuje się występowanie innych chorób oraz uzależnień, obligatoryjne jest leczenie wszystkich jednostek chorobowych oraz porzucenie nawyków np. nadużywania alkoholu lub przyjmowania substancji psychoaktywnych. Skuteczne leczenie schizofrenii jest długie oraz musi być systematyczne. Konieczne są regularne wizyty kontrolne u lekarza specjalisty oraz prowadzenie dziennika, w których chory zapisuje codziennie stany emocjonalne, co pomaga psychologowi podczas terapii. Czy schizofrenię można wyleczyć? Na pewno możliwe jest wyeliminowanie objawów choroby i zminimalizowanie ryzyka jej nawrotów. W tym celu konieczne jest jednak kontynuowanie leczenia przez całe życie. Rokowania w schizofrenii zależą od postaci choroby, jej nasilenia oraz stopnia współpracy pacjenta ze specjalistą. Bibliografia: Raport: Schizofrenia – leki długodziałające dają szansę na poprawę jakości życia chorych i ich opiekunów, Psychiatria, tom 13, nr 2, 116 – 120 Tyszkowska M., Jarema M., Między zdrowiem a schizofrenią, Psychiatria Polska, 2013 Zobacz także Treści zawarte w serwisie mają wyłącznie charakter informacyjny i nie stanowią porady lekarskiej. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem. Justyna Mazur Zobacz profil Podoba Ci się ten artykuł? Powiązane tematy: Polecamy Zgodnie z badaniami, w przeciwieństwie do pozostałych chorych na schizofrenię, grupa pacjentów z przeważającymi, a także z przetrwałymi objawami negatywnymi, ma gorsze rokowania, poza tym ci chorzy częściej są oporni na leczenie. Objawy negatywne - konsekwencje zdrowotne. Według raportu "Schizofrenia z objawami negatywnymi. Im bardziej spektakularny przebieg choroby z jednej strony, a bardziej tajemnicze tło z drugiej - tym większe zainteresowanie publiki wzbudza. Schizofrenia wpisuje się w ten schemat wręcz idealnie. Niestety, popularność w tekstach i filmach nie przekłada się na wiarygodność przekazu. Im bardziej spektakularny przebieg choroby z jednej strony, a bardziej tajemnicze tło z drugiej - tym większe zainteresowanie publiki wzbudza. Schizofrenia wpisuje się w ten schemat wręcz idealnie. Niestety, popularność w tekstach i filmach nie przekłada się na wiarygodność przekazu. Choroby i zaburzenia psychiczne od lat stanowią inspirujący temat dla twórców kultury. Jakiemukolwiek medium by się nie przyjrzeć - zarówno pacjenci, jak i instytucje niosące im pomoc często stają się osią, wokół której kręci się fabuła lub przynajmniej stanowią element „ubarwiający” poszczególne epizody. Dotyczy to nie tylko tak popularnych dziedzin, jak film czy książka, ale również świata komiksu, muzyki czy gier komputerowych. Zainteresowanie tą dziedziną jest zrozumiałe; ludzi zawsze fascynowały tajniki działania umysłu, pojęcie normy, a także wszystko, co by od niej odbiegało. Równocześnie nie ma drugiej dziedziny medycyny, w której dobrostan chorego tak bardzo zależałby od stosunku doń otoczenia społecznego – a to jest w dużej mierze kształtowane zarówno przez media, jak i popkulturę. Osobowość nieuporządkowana W kwietniu 2004 roku rozpoczęła swoje funkcjonowanie strona internetowa Tv Tropes – tworzony przez użytkowników katalog najczęściej pojawiających się w różnych mediach archetypów i toposów. Jeden z „tropów” nosi nazwę „Hollywood Psych” i zbiera przykłady uproszczonych na potrzeby twórczości, zniekształconych bądź wręcz z gruntu fałszywych pojęć związanych z psychologią i psychiatrią. Znaleźć można tam również utwory zawierające motywy związane ze schizofrenią bezpośrednio („Funny Schizophrenia”, „The Schizophrenia Conspiracy”) lub pobocznie (np. „Insane Equals Violent” czy „Split Personality”). Lista przykładów jest bardzo długa, co tylko dowodzi popularności tej tematyki. WARTO PRZECZYTAĆ W 2012 roku opublikowano badanie „Portrayals of Schizophrenia by Entertainment Media: A Content Analysis of Contemporary Movies”, w którym porównano sposób przedstawienia osób chorych na schizofrenię w 41 anglojęzycznych filmach powstałych między 1990 a 2010 rokiem. Analizowano sposób prezentacji objawów, stosowane metody leczenia, przyczyny choroby, pochodzenie społeczne bohaterów oraz towarzyszące im stereotypy. Okazało się, że większość historii była znacznie uproszczona, zawierała wiele przekłamań i utwierdzała szkodliwe przekonania panujące w społeczeństwie. Pierwszy z popularnych mitów wyrasta wręcz z samej nazwy choroby. Kiedy w 1911 r. Eugene Bleuler w swojej pracy „Dementia praecox oder Gruppe der Schizophrenien” po raz pierwszy użył słowa „schizofrenia”, które miało zastąpić kreaplinowskie określenie „dementia praecos” (otępienie wczesne), nie mógł przewidzieć, że przez wielu będzie ono błędnie interpretowane. Dosłownie rozumiana nazwa oznaczała „rozszczepienie umysłu („schizis phren”) i odnosiła się do rozpadu procesów psychicznych, które Bleuer uważał za typowe dla tej grupy psychoz. Podczas gdy w przypadku zdrowej osoby jej emocje, myśli i postępowanie składają się w całość i są osadzone w rzeczywistości, w przypadku osoby chorej tracą spójność i rozbiegają się chaotycznie we wszystkich kierunkach, a ich ponowne zebranie staje się bardzo trudne, jeśli nie niemożliwe – zupełnie jakby ktoś chciał ułożyć obrazek z niepasujących do siebie puzzli. Osobowość jest więc jedna, ale nieuporządkowana, rozszczepiona. Jednak większość osób zapytana, na czym polega schizofrenia, odpowie: na tym, że człowiek ma dwie osobowości. Z takim potocznym rozumieniem terminu można się spotkać nie tylko podczas prywatnych, niezobowiązujących rozmów osób niezwiązanych z medycyną, czy w przypadkowych komentarzach w internecie, ale również w serwisach informacyjnych, wykładach popularnonaukowych lub nawet artykułach naukowych. Nic więc dziwnego, że tym tropem podążają pisarze i scenarzyści. Najjaskrawszym przykładem ostatnich lat jest film „Ja, Irena i ja” z Jimem Carreyem w roli głównej - historia policjanta, który musi konkurować o względy kobiety ze swoim alter ego, a który powszechnie jest uważany za chorego na schizofrenię. Podobne nieporozumienie dotyczy również bohatera serialu „Mój śmiertelny wróg” (granego przez Christiana Slatera), Dwóch-Twarzy (jednego z przeciwników Batmana w niektórych interpretacjach), Normana Batesa z „Psychozy” Hitchcocka, Niny – baletnicy z „Czarnego Łabędzia” Darrena Arronfonsky’ego czy Narratora z „Podziemnego kręgu” – zarówno powieści Chucka Palahniuka, jak i filmu Davida Finchera (chociaż, gwoli ścisłości - ostatnie dwa przykłady są dyskusyjne i dość niejednoznaczne diagnostycznie). WARTO PRZECZYTAĆ Dolegliwościom, na które cierpią wspomniane postacie, najbliżej do osobowości mnogiej, czyli dysocjacyjnego zaburzenia tożsamości – kontrowersyjnego rozpoznania, którego istnienie jest kwestionowane przez niektórych psychiatrów. Miałoby się objawiać ujawnieniem się u człowieka większej ilości osobowości, które mogłyby różnić się miedzy sobą danymi osobowymi, charakterem, upodobaniami, a nawet tożsamością płciową czy orientacją seksualną. Najsłynniejszym przykładem osadzonym w popkulturze jest oczywiście nowela „Doktor Jekyll i pan Hyde” Roberta Louisa Stevensona, a z bardziej współczesnych dzieł - Gollum z „Władcy Pierścieni”, Banda Czworga ze „Ślepowidzenia” Petera Wattsa, Agnes Nitt/Perdita X. Dream ze „Świata Dysku” Terry’ego Pratchetta czy Bruce Banner z serii komiksowej „Niesamowity Hulk”. Osobowość wieloraka klasyfikowana jest obecnie w grupie tzw. zaburzeń dysocjacyjnych, nie mających nic wspólnego z psychozami, do których należy schizofrenia. Rację zatem miał Neil R. Carlson, kiedy napisał: „schizophrenia is probably the most misused psychological term in existence”. Powiązanie ze zbrodnią W przytoczonym już badaniu wykazano, że większość filmowych bohaterów prezentowała agresywne zachowania, a jedna trzecia skłaniała się wręcz ku morderstwom. Jest to wyrazem pokutującego w społeczeństwie przekonania, że chorzy psychicznie często są sprawcami zbrodni. Do jego utrwalenia walnie przyczyniają się media, które często nagłaśniają podobne przestępstwa, wiedząc, że przyciągnie to uwagę opinii publicznej i zwiększy oglądalność, tym samym tworząc złudzenie prawdziwości tej tezy. Ponadto postawienie w centrum intrygi osoby chorej ma dla twórcy liczne korzyści z punktu widzenia prowadzenia fabuły i budowania postaci, pozwala „uwiarygodnić” nawet najbardziej bzdurną motywację i zmniejszać prawdopodobieństwo, że czytelnik się zorientuje (chociaż oczywiście podobne motywy pojawiają się również w obiektywnie dobrych filmach i książkach). Wspomniana wyżej komedia „Ja, Irena i ja” w momencie premiery wywołała falę protestów w Stanach Zjednoczonych, Australii i Kanadzie (zwłaszcza, że w tym ostatnim kraju odnotowano w tamtym czasie serię ataków na bezdomne osoby ze schizofrenią) - zarówno ze strony psychiatrów, jak i samych pacjentów. Krytykowano z jednej strony przedstawianie chorych jako osób niebezpiecznych, a z drugiej wyśmiewanie i bagatelizowanie ich problemów. Obrońcy filmu odpierali zarzuty jako wynikające z nadmiaru „politycznej poprawności”, jednak nie ulega wątpliwości, że wiele osób uznało go za krzywdzący. Motyw powiązania ze zbrodnią można znaleźć w kryminałach Agaty Christie ("Rendez-vous ze śmiercią"), Camilli Läckberg („Syrenka”) czy filmach takich, jak „Lśnienie” Stanleya Kubricka z Jackiem Nicolsonem (na podstawie powieści Stephena Kinga), „Wstręt” Romana Polańskiego, „Sekretne okno” Davida Koeppa z Johnnym Deppem, „Legenda” Briana Helgelanda z Tomem Hardy’m w podwójnej roli braci Kray, „Głosy” Marjane Satrapi z Ryanem Reynoldsem czy „Czarny łabędź”. Tymczasem okazuje się, że osoby chore popełniają tylko 3-5% brutalnych przestępstw (Monahan, 1996; Walsh, Buchanan, & Fahy, 2001). Wręcz przeciwnie za to – ze względu na specyfikę swoich zaburzeń i negatywny obraz w społeczeństwie – częściej same padają ofiarami zbrodni i trudniej jest im szukać pomocy. WARTO PRZECZYTAĆ W popkulturze istnieje jeszcze odwrotny sposób przedstawiania zaburzeń psychicznych: humorystycznie i z przymrużeniem oka. W zależności od umiejętności i intencji twórcy, motyw może być rozegrany dwojako. Taktowne poczucie humoru i dystans mogą wzbudzać sympatię odbiorcy, pomóc mu w oswojeniu się z problemem, a dla osoby chorej stanowić punkt odniesienia i obiekt identyfikacji. Jeśli jednak zabraknie wyczucia, próba będzie skazana na porażkę i skończy się ośmieszeniem. Dzieje się tak zwłaszcza, jeśli funkcja fabularna bohatera sprowadza się jedynie do bycia źródłem wątpliwej jakości żartów. Dalsze zniekształcenia, choć nieco mniejszego kalibru, pojawiają się przy opisywaniu samego przebiegu choroby. Objawy schizofrenii można najogólniej podzielić na dwie grupy – pozytywne i negatywne. Do tej pierwszej należą te elementy, które dla wielu laików są sednem zaburzenia – omamy i urojenia. Ze względu na swoją barwność i spektakularność są najłatwiejsze do przedstawienia – zwłaszcza w filmach (czego przykładem jest chociażby „Piękny umysł” z rozbudowanym wątkiem halucynacji i urojeń ksobno-prześladowczych). Objawy negatywne – np. spłycenie afektu, rozkojarzenie toku myślenia, autyzm – chociaż bardziej charakterystyczne, nie są aż tak często pokazywane w mediach wizualnych. Znacznie łatwiejsze jest to w literaturze (np. „Tonąca dziewczyna” Caitlin Kiernan – powieść stylizowana na historię spisywaną przez chorą artystkę, która w ten sposób próbuje uporządkować wydarzenia ze swojego życia), chociaż też nie jest to wykorzystywane zbyt często - prawdopodobnie ze względu na powierzchowną wiedzę autorów. Kolejnym istotnym elementem są stereotypy dotyczące genezy choroby, jak i samego procesu leczenia. Częstym motywem jest uzasadnianie rozwoju schizofrenii traumatycznym wydarzeniem z przeszłości („K-PAX” Iaina Softleya z Kevinem Spacey w roli pacjenta twierdzącego, że jest przybyszem z kosmosu), a zwłaszcza w dzieciństwie (chociaż nie jest to powiedziane wprost, Carol ze „Wstrętu” Polańskiego mogła być molestowana seksualnie w dzieciństwie, a bohaterka „Życie to nie bajka” Joanne Greenberg ucieka w świat wyobraźni przed traumą spowodowaną operacją w dzieciństwie – inną kwestią jest, że część specjalistów kwestionuje, czy opisywana w tej powieści choroba na pewno jest schizofrenią, a nie np. depresją z objawami psychotycznymi). Obecnie wiadomo, że chociaż urazy psychiczne mogą sprzyjać wystąpieniu choroby u osób predysponowanych, nie są jej bezpośrednią przyczyną. WARTO PRZECZYTAĆ Większość utworów pomija proces leczenia. Te jednak, które tę kwestię poruszają, wydają się mało przychylnie nastawione do farmakologii i konwencjonalnej medycyny reprezentowanej przez lekarzy psychiatrów, powątpiewając w skuteczność i uważając za niepotrzebną ingerencję w umysł, który pozostawiony sam sobie może za pomocą siły woli powrócić do zdrowia. Chociaż wizja ta wydaje się kusząca i wpisuje się w prąd romantyzowania chorób psychicznych, niestety nie ma potwierdzenia w rzeczywistości, gdzie farmakologia często okazuje się niezbędna w zapobieganiu nawrotom (o czym przekonała się np. bohaterka „Tonącej dziewczyny”, która odstawienie leków przypłaciła nawrotem psychozy i niemal samobójstwem). W trosce o społeczną świadomość W 2001 roku na ekrany kin wszedł wyreżyserowany przez Rona Howarda film „Piękny umysł” (na podstawie powieści Sylvi Nasar) z Russelem Crowe’m w roli zmarłego już noblisty w dziedzinie ekonomii, Johna Nasha. Wpływowy i obsypany nagrodami stanowił przełom pokazując, że ze schizofrenią da się żyć. Szczęśliwie wydaje się, że trend stygmatyzowania osób chorych w popkulturze wydaje się odwracać na rzecz bardziej humanitarnego przedstawiania postaci. Ponadto okazuje się, że idzie to w parze ze świadomością społeczną – ludzie, którzy zetknęli się z rzeczywistymi faktami podważającymi mit, rzadziej wierzą np. w rzekomą większą agresję. Jest to zjawisko korzystne, pokazujące, że wszelkie akcje edukacyjne, przybliżające prawdziwe problemy pacjentów mają sens. Oznacza to jednak, że na przedstawicielach mediów i świata kultury ciąży wielka odpowiedzialność za przekazywane treści, które podane w nieodpowiedni sposób będą przyczyniać się do dalszej stygmatyzacji chorych. Lek. Alicja Kosmalska, Państwowy Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Rybniku

Schizofrenia skazuje chorych na życie w ukryciu - można to zmienić. Monika Rachtan. opublikowano: 27-03-2023, 15:50. Schizofrenia jest jedną z najbardziej stygmatyzujących i najcięższych chorób przewlekłych z obszaru zdrowia psychicznego. Charakteryzuje się występowaniem dwojakiego rodzaju objawów: pozytywnych (wytwórczych) i

^{„Choroba psychiczna nie tworzy talentu, ale może go wyzwolić,spotęgować siły twórcze, nadać piętno niepowtarzalnej oryginalności” Antoni Kępiński Wpływ choroby artysty na ostateczny kształt dzieła to zagadnienie obecne w historii sztuki od dawna. Z punktu widzenia ściśle lekarskiego choroba psychiczna jest zjawiskiem szkodliwym, które często prowadzi do degradacji i zahamowania działalności twórczej, ale z perspektywy historii, poznania psychologicznego i wartości kulturowych poszerzyła ona wiedzę ludzką o takie obszary, których przyszło by może żałować, gdyby je skreślić z dziejów ludzkości (Kępiński, 1981, s. 80). Schizofrenia jest jedną z chorób psychicznych, która często powoduje u chorego ekspresję w postaci artystycznej w formie plastycznej. Twórczość w schizofrenii jest wyrazem ekstatycznych wizji i przeżyć autora, poczucia zmiany własnej psychiki, wzmożonej zdolności przeżywania. Sztuka pełni odmienną niż w przypadku zdrowych ludzi funkcję polegającą na wymykaniu się wrogim siłom, które próbują zawładnąć chorym. Wytwory wyobraźni tworzone podczas choroby psychicznej mają też pewne specyficzne cechy. Malarstwo schizofreników charakteryzuje się: dziwacznymi, manierycznymi, barokowymi formami, ścisłym wypełnieniem po brzegi kompozycji, włączaniem elementów pisma, powtarzających się kształtów, symboli w danym obrazie, czy motywów w serii obrazów, geometryzacją, schematyzacją formy, dekompozycją ludzkich oraz zwierzęcych postaci, dziwacznymi monstrami (Bednarska, 2008). W niniejszej pracy chciałabym przedstawić twórczość znanego polskiego rysownika samouka Edmunda Monsiel, u którego schizofrenia wyzwoliła niezwykły talent malarski. Jest pewne, że artysta ten przed zachorowaniem nie przejawiał zainteresowania sztuką, a choroba „otworzyła” mu oczy na jej piękno. Zbiór zachowanych rysunków i szkiców tego artysty, opatrzonych inskrypcjami o treści religijno-posłanniczej, może być rodzajem albumu ilustrującego plastycznie obraz schizofrenii. Pierwszy raz pokazano rysunki Monsiel w kwietniu 1963 roku na zbiorowej Wystawie Problemowej Plastyki Amatorskiej w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Pierwszą indywidualną wystawę pt. Świat samotnych wizji z Wożuczyna, otwarto 19 listopada 1963 roku w ówczesnej siedzibie organizatora — Krakowskiego Oddziału Stowarzyszenia historyków sztuki. Obecnie jego prace plastyczne można oglądać w muzeach w Szwajcarii, Francji, Japonii, Anglii, Słowacji, Chicago, Krakowa i Warszawy (źródło internetowe nr 1). Edmund Monsielurodził się 12 listopada 1897 roku w mieście Łaszczowo na Zamojszczyźnie, zmarł natomiast 8 kwietnia 1962 roku w szpitalu w Tomaszowie Lubelskim na skutek komplikacji pogrypowych. Wychowywał się w niezbyt zamorznej rodzinie rzemieślniczej, zdobył jedynie wykształcenie podstawowe. Przed wojną pomagał matce w prowadzeniu niewielkiego sklepu w miasteczku w którym się urodził. Monsiel był osobą bardzo skrytą, nie utrzymującą zażyłych kontaktów z otoczeniem. W trakcie wojny przeniósł się do brata, który mieszkał w Wożuczynie-Cukrowni, gdzie dano mu miejsce na strychu. Po wojnie rozpoczął pracę jako wagowy w cukrowni. Początek jego choroby datuje się na rok 1943, wtedy to bardzo się zmienił, zaczął dziwnie się zachowywać, stał się przesadnie religijny. Po wojnie postanowił zamieszkać sam, na swoje mieszkanie wybrał opuszczony młyn. W połowie lat 50. musiał zamienić mieszkanie, bo młyn zaczął się walić. Wynajął pokój w Wożuczynie, gdzie mieszkał sześć albo siedem lat, aż do śmierci (Kępiński, 1981, s. 86). Po jego śmierci okazało się, że przez ostatnie dwadzieścia lat życia czas wolny poświęcał rysowaniu, o czym nikt z otoczenia nie wiedział. Porządkując rzeczy zmarłego, rodzina znałazła w kufrze oraz na strychu prace, które „skarbem” nazwali po jakimś czasie dopiero powiadmomieni o odkryciu ludzie związani ze sztuką. Monsiel pozostawił po sobie około 520 rysunków, które na jakiś czas spowrotem zostały schowane do kufra i przechowane przez jego wnuczkę. Prace ujrzały światło dzienne znacznie później dzięki kuzynowi, który postanowił dowiedzieć się jaką wartość mają ów rysunki. Zgłosił się po pomoc do tygodnika „Przekrój”, w którym w 1964 roku ukazał się artykuł ilustrowany dwiema reprodukcjami. Ów publikacja spotkała się z ogromnym zainteresowaniem znawców sztuki. Dwaj badacze odkupili od rodziny prace Monsiel i zebrali informacje o ich autorze. Zdaniem ów badaczy rysunki świadczą o chorobie, jednak należy pamiętać, że prace plastyczne są odbiciem życia wewnętrznego prawdziwego artysty, a choroba wyzwoliła jedynie talent (źródło internetowe nr 1). Monsiel swoje rysunki wykonywał zwykłym, twardym, dobrze zatemperowanym ołówkiem malując na teczkach biurowych, papierkach, okładkach książek, stronach tytułowych książeczek do nabożeństwa oraz na wieku drewnianej skrzynki. Podstawowym środkiem wyrazu w jego pracach jest linia o zróżnicowanej szerokości i natężeniu koloru (biało–szaro–srebrzysto–czarne) (źródło internetowe nr 1). Większość rysunków jest opatrzona datami, można więc śledzić ewolucję choroby i twórczości pierwsze prace pochodzą z okresu Wielkanocy 1943 r. W tym też roku, jak już wspomniałam wcześniej upatruje się początku jego choroby. W rysunku opatrzonym napisem "Pan Jezus objawił się w Wielki Piątek 1943 r." można dopatrywać się plastycznego przedstawienia momentu olśnienia schizofrenicznego. Prawdopodobnie są to wizerunki pierwszych halucynacji Monsiela. Jakiś czas po tym jak rysownik stworzył portrety Chrystusa, które emanowały tragicznym spokojem i chłodem jego rysunki zaczęły przedstawiać dramatyczny chaos, z którego wyłaniają się poszczególne oczy, wyszczerzone zęby, groteskowe, często groźne twarze. Ów twarze zwielokrotniają się, formy przechodzą jedna w drugą, stają się coraz bardziej dziwaczne. W rysunku „Kompozycja z twarzą” mamy do czynienia ze szczytowy chaosem obłędnego widzenia. W tym momencie z twórczości Monsiel nie pozostało już praktycznie nic z form dawnego, realnego świata. Z obrazów tych emanuje lęk i poczucie grożącej katastrofy. W tym okresie Monsiel milczy, tzn. nie opatruje swych rysunków napisami. Wygląda to tak jakby brak mu było słów do opisania strasznych przeżyć, które nim kilku miesiącach z tego natłoku rozkojarzonych linii i kształtów, konkretyzuje się nowy, sztywny i niemal już niezmienny do końca twórczości obraz psychotycznego świata, w którym Monsiel znajduje w końcu ocalenie. Pewny swojej wielkości głęboko wierzy, że jest posłannikiem Boga. Do końca życia nie zdradza jednak przed nikim swoich urojeń i swojej twórczości. Wobec świata jest skromnym, samotnym dziwakiem, natomiast w swoim schizofrenicznym świecie jest wybrańcem Boga. W tym okresie tworzenia "nowego świata" na gruzach świata rozbitego przez psychozę, następuje uspokojenie i konkretyzacja formy. Powoli znikają niezwykłe maski, groźnie wyszczerzone paszczęki, a jeśli już się pojawiają, to tylko jakby dla przypomnienia niebezpieczeństwa zła, jednak wygląda na to, że jest już jakby oswojone, podporządkowane idei Boga (Kępiński, 1981, Twórczość Monsiela ma wąski zakres treści i formy. Po krótkim okresie katastroficznego przełomu osiąga swoją doskonałość i nie wykazuje dalszej ewolucji, co oczywiście nie umniejsza jej wartości. Monsiel w swoim zakresie działa śmiało i pewnie, tak jak nie ma wątpliwości co do świata, który zrodził się w jego wyobraźni. Jego twórczość spełniła rolę katartyczną; uwolniła go od lęku, nadała mu w jego oczach wysoką rangę społeczną. Błędem byłoby sądzić, że rysunki Monsiela są tylko odbiciem jego schizofrenicznego świata. Chory na schizofrenię nie dba o ład, tworzy wizję świata tak, by się zgadzała z jego doświadczeniem patologicznie zmienionym. Rysunki Monsiel pomimo, że budzą niepokój, są zharmonizowane i poddane dyscyplinie twórczej. Wolno jednak sądzić, że dla Monsiela jego praca artystyczna miała inne znaczenie niż dla świadomego artysty. Nie wiadomo do jakiego stopnia rozumiał on związane ze sztuką zagadnienia estetyki i warsztatu plastycznego. Jego liczne szkice dowodzą, że świadomie dokonywał on pewnych prób i poszukiwań. Impulsem do tworzenia były u niego sprawy pozaartystyczne, jego urojeniowe przekonanie, że jest posłannikiem Boga, że jego rysunki i inskrypcje nawrócą ludzkość na właściwą drogę (Kępiński, 1981, s. 88-89). Monsiel jest rzadkim przykładem wyzwolenia przez chorobę talentu i inspiracji twórczej, a forma i treść jego rysunków są w ogromnej mierze związane z jego patologicznym widzeniem świata. Prace jego mają ogromny urok. Pomimo, że na początku mogą budzić strach i niepokój, wyrażają wielką radość. Zawsze bowiem przebłyskuje w nich promyk nadziei, odwołujący się do miłości i oddania Bogu. Dzieła Monsiel, jak i prace innych uzdolnionych chorych na schizofrenię, są w jakimś stopniu apelem świata ludzi dotkniętych psychozą do ludzi zdrowych. Chory psychicznie jest ściśle związany ze swą twórczością, wyraża ona bowiem bezpośrednio jego psychikę. Poprzez analizę ich twórczości możemy dotrzeć do wnętrza ich subiektywnego świata. Dagmara Baszczyk psycholog, pedagog-terapeuta Bibliografia: Bednarska M., Wyobraźnia i twórczość, „Edukacja i Dialog”, 2008 nr 9 Kępiński A., Schizofrenia, Warszawa 1981 Źródło internetowe nr 1:}

ZNACZENIE RELACJI W PROCESIE POMAGANIA OSOBOM CHORYM NA SCHIZOFRENIĘ Praca Socjalna nr 6(36) 2021, S. 67–88 69 pozostając tym samym w swoim naturalnym środowisku społecznym. Proces

Co to jest schizofrenia? Schizofrenia (inaczej „psychoza schizofreniczna” lub choroba Bleurera; termin „schizofrenia” pochodzi od słów schizis i phren, tłumaczonych odpowiednio jako: „rozszczepić” i „umysł”) to przewlekła choroba, którą można i trzeba leczyć. Należy do tzw. zaburzeń psychotycznych (psychoz), czyli stanów charakteryzujących się zmienionym chorobowo, nieadekwatnym postrzeganiem, przeżywaniem, odbiorem i oceną rzeczywistości. Chory cierpiący na psychozę ma poważnie upośledzoną umiejętność krytycznej, realistycznej oceny własnej osoby, otoczenia i relacji z innymi, a nawet nie jest do niej zdolny. Występuje kilka postaci schizofrenii. W zależności od przeważających objawów wyróżnia się schizofrenię paranoidalną, hebefreniczną, katatoniczną, prostą, rezydualną i niezróżnicowaną. W Polsce najczęściej rozpoznawana jest postać paranoidalna. Fot. Ryzyko zachorowania na schizofrenię w ciągu całego życia wynosi około 1%. Równie często chorują kobiety, jak i mężczyźni. Jest to choroba ludzi młodych – ponad połowa zachorowań rozpoczyna się przed 30. rokiem życia. Mężczyźni zaczynają chorować średnio w nieco młodszym wieku (15.–24. roku życia) niż kobiety (25.–34. rokiem życia). Początek schizofrenii może być nagły (choroba rozwija się w ciągu kilku dni), szybki (kilka tygodni) lub też stopniowy – z objawami narastającymi powoli przez kilka miesięcy (a nawet lat). Początek nagły/ostry lub szybki z reguły nie budzi żadnych wątpliwości otoczenia (a często również i samego pacjenta), że dzieje się coś niepokojącego. Rodzina zazwyczaj chce szukać pomocy lekarskiej jak najszybciej, sam chory natomiast nie zawsze jest przekonany o swojej chorobie – niekiedy fałszywie ocenia rzeczywistość i nie szuka pomocy lekarskiej, a nawet jej unika. Schizofrenia może się zaczynać stopniowo – trwa to kilka miesięcy, a nawet lat. Najbliżsi chorego zazwyczaj zauważają niepokojące zmiany, ale tłumaczą je wieloma traumatycznymi wydarzeniami czy trudnościami w życiu osobistym. Chory stopniowo „wycofuje się”, staje się podejrzliwy, nieufny, zamknięty w sobie, unika relacji z ludźmi, przestaje wychodzić z domu. Takie wycofanie społeczne, a czasami nawet rodzinne, może wynikać z narastającego poziomu lęku, a także ze stopniowej utraty zainteresowania światem zewnętrznym i/lub koncentracją na własnych przeżyciach wynikających z rozpoczynającej się choroby. Najbliżsi mogą zaobserwować różne „dziwne” zachowania takiej osoby, na przykład nieadekwatne do sytuacji wypowiedzi. Częstym zjawiskiem jest również pogłębiająca się obojętność chorego („Teraz mamy taką trudną sytuację, a on/ona się tym w ogóle nie przejmuje”, „On/ona się przejmuje różnymi dziwnymi sprawami, tylko nie tym, co potrzeba”, „Zupełnie nie obchodzi go/jej, co ja czuję, co się ze mną dzieje”, „On/ona mówi czasami takie dziwne rzeczy, tak dziwnie się zachowuje”, „Unika swoich znajomych, a kiedyś był/była taki/a towarzyski/a”). Najbliższym chorego na schizofrenię, którzy przebywają z nim na co dzień, czasami trudno dostrzec początkowe objawy rozwijającej się choroby. Niekiedy na jej rozwój wskazuje wyraźne „załamanie linii życiowej” danej osoby (np. znaczne upośledzenie funkcjonowania społecznego, niemożność kontynuacji dotychczasowych planów edukacyjnych, zawodowych, życiowych, zubożenie i upośledzenie życia emocjonalnego), wyraźnie różne w porównaniu z rówieśnikami zachowanie, przeżywanie oraz odgrywanie ról społecznych. Schizofrenia to choroba przewlekła, jej leczenie trwa kilka, kilkanaście lat, a najczęściej do końca życia. Przebieg schizofrenii może być liniowy (ciągły, stopniowo i powoli postępujący) albo tzw. falujący (epizodyczny), z okresami nasilenia objawów chorobowych/epizodów choroby i powrotów do pełnego lub częściowego zdrowia (remisja pełna, niepełna). W okresach remisji objawy chorobowe nie występują (remisja pełna) lub ich nasilenie jest nieznaczne (remisja niepełna). Niezależnie od przebiegu choroby osoba nią dotknięta wymaga stałego leczenia, a także postępowania profilaktycznego w okresach remisji. Jakie są objawy choroby? Objawy schizofrenii: objawy pozytywne objawy negatywne zaburzenia poznawcze zaburzenia afektu objawy dezorganizacji psychicznej Objawy pozytywne lub negatywne nie oznaczają „pozytywnego” lub „negatywnego” wpływu na obraz i przebieg schizofrenii, ale wskazują na pewien „nadmiar” (objawy pozytywne, produktywne, wytwórcze) lub „brak/niedobór” (negatywne, nieproduktywne, niedostatek, ubytek) w postrzeganiu czy przeżywaniu rzeczywistości oraz w zakresie przekonań. Objawy pozytywne (wytwórcze) Do objawów pozytywnych (wytwórczych) schizofrenii należą przede wszystkim urojenia i omamy oraz tzw. pseudohalucynacje. Urojenia to zaburzenia myślenia zniekształcające albo kreujące rzeczywistość. Chory widzi rzeczy lub wydarzenia, które w rzeczywistości nie istnieją, albo nieadekwatnie odbiera i przeżywa rzeczywistość. Jego przekonania są bardzo mocne, nikt nie jest w stanie mu wyjaśnić (rodzina, lekarz), że się myli. Pacjent wierzy, że są one prawdziwe, a osoby, które starają się mu „wmówić, że jest inaczej”, włącza w swój świat urojeń i traktuje jak wrogów. W przebiegu schizofrenii mogą wystąpić urojenia ksobne, prześladowcze, urojenia odsłonięcia oraz oddziaływania. Urojenia ksobne polegają na przekonaniu chorego, że jest obserwowany i obmawiany („W radiu ciągle o mnie mówią”, „Oni wszyscy się na mnie patrzą i wszyscy się ze nie śmieją”). Chory z urojeniami prześladowczymi ma poczucie, że jest śledzony, podsłuchiwany i wyszydzany, a otaczające go osoby chcą go skrzywdzić, a nawet zabić. Pacjent z urojeniami odsłonięcia jest przekonany, że stał się ofiarą nacisków różnych osób/postaci lub rzeczy, które zabierają jego myśli i ujawniają je tak, że stają się znane i słyszalne dla innych osób/postaci lub konkretnie wybranej jednej osoby/postaci. Urojenia oddziaływania (wpływu) polegają na przekonaniu pacjenta, że jego myśli, uczucia, ciało i zachowanie ulegają wpływowi innych osób/postaci lub rzeczy. Halucynacje (omamy) to zaburzenie spostrzegania obejmujące zmysły wzroku, słuchu, smaku, węchu, dotyku, polegające na realistycznym odczuwaniu doznania zmysłowego, mimo że w otoczeniu nie ma bodźca/obiektu, który to doznanie mógł wywołać. Chory z halucynacjami słuchu słyszy różne głosy, dźwięki proste (np. stukanie, pukanie, szmery) lub złożone (np. różne słowa, zdania), które w rzeczywistości nie istnieją. Mogą to być głosy jednej lub kilku osób, męskie lub żeńskie, trudne do odróżnienia lub układające się w wyraźnie słyszane przez pacjenta słowa, zdania, monologi czy dialogi. Głosy komentują zachowanie chorego lub nakazują wykonywanie różnych czynności – zadań. Bardzo uważnej obserwacji wymaga pacjent, który słyszy głosy nakazujące mu popełnienie samobójstwa. W przypadku halucynacji wzrokowych chory widzi różne kształty, rzeczy, osoby/postacie, które nie istnieją w rzeczywistości. Tym halucynacjom mogą towarzyszyć halucynacje słuchowe. Halucynacje zarówno słuchowe, jak i wzrokowe chory może dodatkowo interpretować urojeniowo, co umacnia jego „fałszywe”, urojeniowe sądy i przekonania. Na przykład pacjent widzi nieistniejące osoby, słyszy, jak komentują jego postępowanie, wydają mu różne polecenia, jest przekonany, że „oni” go obserwują, podsłuchują, prześladują, chcą skrzywdzić, zniszczyć. Najczęściej towarzyszy temu lęk psychotyczny, który wynika z – przeżywanych przez pacjenta z poczuciem zagrożenia zdrowia i życia – bardzo nasilonych halucynacji i/lub urojeniowych interpretacji. Pseudohalucynacje występują wtedy, kiedy pacjent nie słyszy głosów z zewnątrz, ale wewnątrz swojej głowy lub też „słyszy”, że głosy te wydobywają się z jego ciała i może z nimi dyskutować czy rozmawiać. Pseudohalucynacje i omamy słuchowe należą do najczęstszych – obok urojeń – objawów schizofrenii. Objawy negatywne Objawy negatywne mogą się przejawiać wspomnianym już, stopniowym wycofywaniem się z dotychczasowych aktywności (np. zawodowych, szkolnych, hobby) i relacji międzyludzkich aż do całkowitej utraty zainteresowań i wycofania społecznego, a nawet unikania innych osób („On/ona w ogóle nie chce wychodzić z domu”, „Jak ktoś do nas przychodzi, to się zamyka w swoim pokoju i nie chce tam nikogo wpuścić, często nawet własnej rodziny”). Może temu towarzyszyć tzw. zobojętnienie uczuciowe („Wszystko mi jedno”, „Rób co chcesz”), czy też tzw. afekt blady („spłycone przeżywanie”, zmniejszenie wyrażania emocji lub nawet brak ich wyrażania) oraz upośledzenie zdolności do komunikacji z otoczeniem za pośrednictwem mimiki, gestów i postawy ciała. Inne objawy negatywne to: abulia (tj. „bezczynność” jako efekt braku zdolności czy ograniczonej zdolności do planowania i podejmowania działań o określonym, złożonym celu), anhedonia (zmniejszona zdolność lub brak zdolności do odczuwania przyjemności), aspontaniczność (spadek, utrata spontaniczności zachowań i uczuć), bierność, apatia, zubożenie wypowiedzi (wypowiadanie się pojedynczymi słowami o ubogiej treści, małe zróżnicowanie wypowiedzi), awolicja (brak własnej woli czy jej ograniczenie), spowolnienie ruchowe, mniejsza dbałość o siebie. Postępujące objawy negatywne mogą prowadzić do tzw. załamania linii życiowej, czyli zmiany dotychczasowych planów, zamierzeń, celów życiowych chorego. Dlatego bardzo istotne jest jak najwcześniejsze rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia tej grupy objawów schizofrenii. Zaburzenia poznawcze W przypadku schizofrenii najczęściej występują zaburzenia koncentracji i uwagi, różnego rodzaju zaburzenia pamięci i inteligencji. Chory z trudem skupia się na wykonywanych czynnościach, nie potrafi zaplanować i zorganizować na przykład dnia czy najbliższego tygodnia. Nie pamięta tego, co niedawno zrobił, przeczytał, usłyszał czy powiedział. Zaburzenia afektu Zaburzenia afektu (nastroju) wiążą się z przeżyciami psychotycznymi (np. urojeniami, halucynacjami) oraz objawami negatywnymi i trudnościami, które z nich wynikają (np. chorobowe wycofanie społeczne i utrata pozycji społecznej/zawodowej czy możliwości dalszego kształcenia). Objawom może towarzyszyć smutek, żal, zmniejszenie radości życia. Emocje te są zgodne, adekwatne do realnych sytuacji lub chorobowych przeżyć psychotycznych albo nieadekwatne, niezgodne z przeżywanymi przez chorego treściami i wydarzeniami (np. nadmierna wesołkowatość, śmiech w sytuacjach trudnych, niekorzystnych dla pacjenta, np. straty). Kolejny przykład zaburzeń nastroju u chorych na schizofrenię to tzw. depresja popsychotyczna (czy poschizofreniczna) – tj. epizod depresji, który rozwija się w trakcie złagodzenia objawów lub po ustąpieniu ostrych objawów psychozy. U cierpiących na tę chorobę dominują: smutek lub obojętność, zmniejszenie radości życia i aktywności życiowej, utrata zainteresowań. Konieczna jest wówczas szczególnie czujna obserwacja pacjenta pod kątem ewentualnych myśli i/lub tendencji samobójczych. Objawy dezorganizacji psychicznej Objawy dezorganizacji psychicznej obejmują proces myślenia (chory ma trudności w zrozumieniu tego, co się wokół niego dzieje, postępowania ludzi, ich wypowiedzi) czy też zachowania chorego (zachowanie dziwaczne, nieadekwatne do sytuacji, chaotyczne). Jak wspomniano, schizofrenia może przybierać postać: paranoidalną, hebefreniczną, katatoniczną, prostą, rezydualną i niezróżnicowaną. W schizofrenii paranoidalnej dominują objawy pozytywne (objawy wytwórcze) – urojenia i omamy. W schizofrenii hebefrenicznej (zdezorganizowanej) górują niedostosowanie i objawy dezorganizacji w zakresie myślenia, afektu oraz zachowania (zachowanie nieprzewidywalne, chaotyczne, infantylne, mowa rozkojarzona). W schizofrenii katatonicznej przeważają stany tzw. osłupienia lub pobudzenia katatonicznego. Chory zazwyczaj nie nawiązuje kontaktu z otoczeniem, milczy, pozostaje w stanie „osłupienia katatonicznego” (skrajny bezruch, „zastyganie” w różnych pozycjach). Osłupienie katatoniczne może nagle przechodzić w stan bardzo silnego pobudzenia psychoruchowego – pacjent wykonuje ruchy chaotyczne, bez celu – po czym ponownie „zastyga” w osłupieniu. W schizofrenii prostej nie występują objawy pozytywne (wytwórcze); ta postać choroby zaczyna się powoli, a stopniowo narastające objawy negatywne są przyczyną załamania linii życiowej. W schizofrenii rezydualnej dominują tzw. przewlekłe objawy resztkowe (rezydualne) o w miarę stabilnym i niewielkim nasileniu, które utrzymują się przez dłuższy czas z wyraźną przewagą objawów negatywnych; w przeszłości u osób na nią cierpiących wystąpił co najmniej jeden epizod choroby z objawami wytwórczymi. Schizofrenię niezróżnicowaną cechuje brak przewagi jednych objawów nad innymi i ich zmienność. Taki obraz choroby nie pozwala rozpoznać u pacjenta żadnej z omawianych wcześniej postaci schizofrenii. Ryzyko samobójstwa Ocenia się, że ryzyko samobójstwa wśród chorych na schizofrenię wynosi średnio około 10%; jest większe u mężczyzn i u osób w młodym wieku. Zwiększa się także w przypadku częstych nawrotów choroby z przewagą objawów pozytywnych i przy utracie wiary w rezultaty leczenia. Większe ryzyko samobójstwa wiąże się również z występowaniem omówionej powyżej depresji poschizofrenicznej (zobacz: Samobójstwo). Dlaczego ja? Przyczyny schizofrenii są złożone i nie w pełni znane. Chorzy i ich bliscy często o nie pytają. W tak zwanym modelu biopsychospołecznym rozwoju schizofrenii uwzględniono czynniki biologiczne (w tym genetyczne), psychologiczne, społeczne i środowiskowe, które zgodnie z obecną wiedzą medyczną mogą wpływać na wystąpienie tej choroby i jej obraz kliniczny. Ryzyko zachorowania jest większe w rodzinach, w których u krewnych pierwszego stopnia (np. rodzice, rodzeństwo, dzieci) rozpoznano schizofrenię. Jednak w zależności od tego, który z członków najbliżej rodziny jest chory, ryzyko jest bardzo zróżnicowane. Na przykład w przypadku występowania schizofrenii u obojga rodziców ryzyko zachorowania dziecka sięga 46%, podobnie duże ryzyko dotyczy bliźniaków jednojajowych (48%). Natomiast w przypadku schizofrenii występującej tylko u jednego z rodziców lub u rodzeństwa niebliźniaczego ryzyko to wynosi odpowiednio: 6% i 9%. Jeżeli jeden z bliźniaków dwujajowych choruje na schizofrenię, to ryzyko jej rozwoju u drugiego sięga 17%. Ta „podatność” ( genetyczna) na chorobę nie musi jednak oznaczać, że ona wystąpi, a rozwój choroby zależy od współdziałania wielu różnych czynników. Jeśli ktoś z rodziny zachoruje na schizofrenię, nie wolno szukać „winnego za jej powstanie i rozwój”. Tu nie ma „winnych”. Schizofrenia nigdy nie jest efektem pojedynczego (a nawet kilku) błędu (np. w wychowywaniu dziecka), zdarzenia (choćby traumatycznego) czy choroby somatycznej itp. Jej geneza jest złożona; rozwija się w wyniku splotu wielu czynników genetycznych, biologicznych i psychologicznych, które wystąpiły w życiu danej osoby. Poza tym schizofrenia to tak duże cierpienie psychiczne zarówno dla pacjenta, jak i jego rodziny, że nie należy go powiększać, snując niepotrzebne i niezgodne z obecną wiedzą medyczną rozważania: „Co ja takiego zrobiłem/zrobiłam, że zachorowałem/zachorowałam, że on/ona zachorował/zachorowała”. W przypadku tej choroby szczególne znaczenie ma wzajemna pomoc i wsparcie poszczególnych członków rodziny. Kiedy zgłosić się do psychiatry? Na konsultację do psychiatry należy się zgłosić, gdy wystąpią jakiekolwiek objawy spośród opisanych powyżej lub inne niepokojące symptomy czy zachowania. Podczas konsultacji psychiatrycznej nie zawsze następuje rozpoznanie choroby czy zaburzenia psychicznego. Zazwyczaj ostre i gwałtownie się rozwijające objawy schizofrenii nie budzą wątpliwości, że od razu trzeba się zgłosić do lekarza, najlepiej do psychiatry. Objawy te, mimo że wyraźnie niepokojące dla najbliższych, nie zawsze skłaniają chorego do szukania pomocy. Niekiedy jest wręcz odwrotnie: zainteresowanie osób z otoczenia może budzić u chorego podejrzliwość, wrogość czy nawet czynny i agresywny opór. Jeśli objawy schizofrenii pojawiają się nagle, gwałtownie i są nasilone (zazwyczaj są to objawy wytwórcze), często chory wymaga hospitalizacji w szpitalu psychiatrycznym. Na tę ostatnią pacjent powinien wyrazić zgodę. Zgodnie z obowiązującą w Polsce Ustawą o Ochronie Zdrowia Psychicznego chory, którego dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, może być przyjęty do szpitala psychiatrycznego bez wymaganej zgody. Jeśli natomiast istnieją wątpliwości, czy dana osoba jest chora psychicznie, powinna być przyjęta do szpitala psychiatrycznego na „obserwację psychiatryczną”, jednak nie dłuższą niż 10 dni. Najczęściej gwałtowne i nasilone objawy psychotyczne nie pozostawiają żadnych wątpliwości diagnostycznych co do rozwijającego się procesu chorobowego, choć nie zawsze stwierdza się schizofrenię; mogą to być inne zaburzenia psychotyczne. W przypadku objawów o niewielkim nasileniu, rozwijających się stopniowo i powoli (dotyczy to zarówno objawów pozytywnych, jak i negatywnych) diagnozowanie i leczenie schizofrenii można prowadzić ambulatoryjnie. Zawsze jednak należy się zwrócić do lekarza psychiatry – nawet jeśli łagodne objawy nie zaburzają codziennego funkcjonowania, a jedynie budzą niepokój u danej osoby lub jej najbliższych. W przypadku wystąpienia myśli i/lub tendencji samobójczych należy bezwzględnie i jak najszybciej zwrócić się o pomoc do lekarza (najlepiej do lekarza psychiatry). Szczególnie niepokojące są myśli samobójcze z towarzyszącymi urojeniami prześladowczymi, a także halucynacjami słuchowymi. „Głosy” komentują wówczas postępowanie pacjenta i „nakazują mu” popełnienie samobójstwa. Pacjenta z rozpoznaną schizofrenią bez wskazań do hospitalizacji, który z powodu nasilających się objawów chorobowych nie może systematycznie uczestniczyć w leczeniu ambulatoryjnym (np. w poradni zdrowia psychicznego), można objąć leczeniem w ramach tzw. zespołu leczenia środowiskowego (ZLŚ) w domu chorego. Jak lekarz rozpoznaje schizofrenię? Objawy psychotyczne nie zawsze wskazują na schizofrenię. Lekarz może podejrzewać wystąpienie na przykład „ostrych wielopostaciowych zaburzeń psychotycznych”. Dopiero po pewnym czasie, po uwzględnieniu obrazu klinicznego, przebiegu leczenia i obserwacji klinicznej pacjenta, można rozpoznać albo schizofrenię, albo inne zaburzenia psychiczne. Lekarz psychiatra rozpoznaje schizofrenię na podstawie osobistego badania psychiatrycznego pacjenta, opartego przede wszystkim na obserwacji i rozmowie z chorym (wskazana jest też rozmowa z jego rodziną) oraz na wywiadzie dotyczącym jego dotychczasowego funkcjonowania, niepokojących objawów czy zaburzeń psychicznych w rodzinie. Nie ma badań laboratoryjnych potwierdzających lub wykluczających schizofrenię. Jednak wykonanie badań (z neuroobrazowymi włącznie) jest konieczne w celu oceny stanu ogólnego pacjenta, wykluczenia innych chorób imitujących schizofrenię, a także gdy rozpoznanie jest wątpliwe. Lekarz psychiatra zwraca ponadto uwagę na ewentualnie współwystępujące inne choroby, zaburzenia psychiczne, uzależnienie od nikotyny (bardzo częste w przypadku schizofrenii), nadużywanie alkoholu, substancji psychoaktywnych (np. amfetaminy, marihuany) czy leków uspokajających lub nasennych. Częste jest również współwystępowanie schizofrenii i różnych chorób somatycznych, które niekorzystnie wpływają na stan psychiczny, rokowanie i przebieg leczenia (np. choroby układu krążenia, nadwaga, zwiększone stężenie cholesterolu, cukrzyca). W diagnostyce schizofrenii mogą być stosowane różne kwestionariusze oceny występowania i stopnia nasilenia objawów psychotycznych. Jednak na podstawie ich wyników, bez osobistego badania i obserwacji pacjenta, nie można rozpoznać schizofrenii. Mogą one natomiast ułatwić ocenę postępów leczenia i stopnia poprawy stanu zdrowia pacjenta. Jakie są sposoby leczenia schizofrenii? Terapia chorych na schizofrenię obejmuje leczenie zaostrzeń choroby oraz zapobieganie nawrotom i zaostrzeniom. Leczenie ma charakter kompleksowy i może obejmować: farmakoterapię, psychoedukację, psychoterapię, terapię zajęciową i inne formy terapii (rzadko elektrowstrząsy). Podstawowa metoda leczenia to farmakoterapia. Stosuje się leki przeciwpsychotyczne (dawniej zwane neuroleptykami). W leczeniu chorego na schizofrenię często istotne znaczenie ma współpraca lekarza nie tylko z samym pacjentem, ale także z jego rodziną. Terapia zazwyczaj trwa całe życie. W przypadku ostrych epizodów psychotycznych czy gwałtownych nasilonych zaostrzeń choroby pacjent powinien być hospitalizowany w szpitalu psychiatrycznym. Znaczna grupa osób cierpiących na schizofrenię jest leczona ambulatoryjnie (lub w ramach zespołów leczenia środowiskowego) i rzadko wymaga pobytu w szpitalu, a niekiedy w ogóle nie musi być hospitalizowana. Leczenie można też odbywać planowo w szpitalnych oddziałach dziennych lub oddziałach stacjonarnych rehabilitacji psychiatrycznej. Podczas takiego leczenia, którego formę ustalają wspólnie lekarz i pacjent, szczególny nacisk kładzie się na różne rodzaje terapii zajęciowej, odpowiednią psychoterapię i psychoedukację. Nagłej hospitalizacji psychiatrycznej częściej wymagają pacjenci, którzy leczą się niesystematycznie, odstawiają leki, kiedy uważają, że już czują się dobrze, lub samodzielnie, bez uzgodnienia z lekarzem zmieniają dawki leków i sposób ich przyjmowania. Psychoedukacja w przypadku schizofrenii polega na przekazywaniu pacjentowi i/lub jego rodzinie informacji na temat rozwoju, przebiegu i objawów tej choroby oraz objawów sugerujących jej nawrót czy zaostrzenie, a także na temat możliwych rozwiązań i sposobów radzenia sobie z trudnościami wynikającymi z choroby. Psychoedukacja może być kierowana tylko do pacjenta, albo też łącznie do pacjenta i jego rodziny lub też tylko do rodziny pacjenta. Organizuje się także grupy wielorodzinne. Takie „szkolenie” odbywa się w trakcie wizyt lekarskich lub jest częścią pracy terapeutycznej w różnych instytucjach profesjonalnie zajmujących się leczeniem chorych na schizofrenię, np. na oddziałach rehabilitacyjnych czy w ramach pomocy organizowanej przez zespoły leczenia środowiskowego. Forma psychoterapii osoby chorującej na schizofrenię zależy od objawów chorobowych, ich nasilenia, a także systematycznego w niej uczestnictwa. Zaleca się przede wszystkim psychoterapię wspierającą, poznawczo-behawioralną oraz treningi funkcjonowania poznawczego. Jak już wspomniano, schizofrenia często dotyka osoby młode, które pozostają jeszcze pod opieką rodziców. Zaleca się wtedy zwykle terapię rodzinną, do której zaprasza się zazwyczaj wszystkich członków rodziny mieszkających razem z pacjentem. Uczą się oni, jak sobie radzić z trudnościami wynikającymi z choroby, a także jak identyfikować i modyfikować takie zachowania czy emocje, które mogą utrudniać powrót pacjenta do zdrowia i zwiększać ryzyko nawrotu choroby. Leczenie farmakologiczne (farmakoterapia) schizofrenii polega przede wszystkim na stosowaniu tzw. leków przeciwpsychotycznych. Wyróżnia się leki przeciwpsychotyczne klasyczne (typowe; leki pierwszej generacji) i atypowe (leki drugiej generacji), które różnią się pomiędzy sobą potencjałem wywoływania tzw. objawów pozapiramidowych (zazwyczaj potencjał ten jest mniejszy w przypadku leków przeciwpsychotycznych atypowych) oraz wpływem na objawy negatywne i afektywne schizofrenii (korzystniejszy w przypadku leków atypowych). W ściśle uzasadnionych przypadkach, np. skrajnie nasilonych epizodów schizofrenii z myślami i tendencjami samobójczymi, objawów katatonicznych, lekooporności czy u kobiet w ciąży, można rozważyć leczenie elektrowstrząsami. Objawy pozapiramidowe należą do najczęstszych objawów niepożądanych w trakcie stosowania klasycznych leków przeciwpsychotycznych. Należą do nich: akatyzja, dystonie, parkinsonizm i dyskinezy. Akatyzja to niepokój ruchowy – chory nie może spokojnie stać, leżeć czy siedzieć w miejscu bez poruszania kończynami dolnymi, „dreptania w miejscu”, wstawania, bezcelowego, nadmiernego chodzenia. Dystonie występują pod postacią mimowolnych (niezależnych od woli człowieka) skurczów różnych grup mięśniowych – mięśni karku, oczu, twarzy (np. sztywność żuchwy), jamy ustnej (np. sztywność języka) czy kończyn. W parkinsonizmie polekowym występują sztywność różnych grup mięśniowych, chód drobnymi krokami, drżenia różnych części ciała, zmiana charakteru pisma (np. pisanie znacznie mniejszych liter), nadmierne ślinienie się, potliwość, niewyraźna mowa, maskowatość twarzy i upośledzenie mimiki. Dyskinezy późne to mimowolne, zazwyczaj rytmiczne ruchy, obejmujące najczęściej mięśnie mimiczne twarzy (ruchy języka, usta, cmokanie, zgrzytanie zębami), a także mięśnie szyi, tułowia i kończyn. Polekowe objawy pozapiramidowe bardzo często stanowią przyczynę odmowy leczenia przez pacjenta i/lub jego rodzinę. Niezwykle istotna jest więc dobra współpraca lekarz–pacjent, umożliwiająca rozmowę i psychoedukację pacjenta i jego rodziny. Powinni oni jak najwięcej wiedzieć na temat tych objawów, przyczyn ich występowania, możliwości zapobiegania ich pojawieniu się i leczenia (najczęściej farmakologicznego) objawów, które już wystąpiły. Niektóre leki przeciwpsychotyczne mogą upośledzać metabolizm glukozy i cholesterolu oraz powodować zwiększenie apetytu. W trakcie leczenia są więc niezbędne badania laboratoryjne (np. kontrola stężenia glukozy we krwi na czczo czy stężenia cholesterolu), a także kontrola masy ciała – obwodu talii oraz tzw. wskaźnika masy ciała (body mass index – BMI; masa ciała w kg podzielona przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu: kg/m2). Ponadto systematycznie oznacza się morfologię i aktywność enzymów wątrobowych, niekiedy wykonuje się kontrolne badanie EKG. Należy podkreślić, że skuteczne leczenie schizofrenii w większości przypadków nie musi się wiązać z występowaniem uciążliwych działań niepożądanych, a komfort pacjenta jest jednym z istotnych czynników decydujących o doborze leku. W leczeniu chorych na schizofrenię zwraca się także szczególną uwagę na ewentualne współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych, przede wszystkim uzależnienia od alkoholu i substancji psychoaktywnych. Jak już wspomniano, schizofrenia często współwystępuje z różnymi chorobami somatycznymi, które niekorzystnie wpływają na stan psychiczny pacjenta. Stan zdrowia somatycznego i ewentualne równoległe leczenie schizofrenii i współwystępujących chorób somatycznych u lekarza rodzinnego i/lub specjalistów z innych dziedzin medycyny ma bardzo duże znaczenie. Konieczna jest systematyczna kontrola zdrowia u lekarza rodzinnego. Występujące u pacjenta niektóre zaburzenia somatyczne oraz nadwaga czy otyłość decydują często o doborze leku przeciwpsychotycznego. Lekarz psychiatra w zależności od obrazu klinicznego schizofrenii, jej przebiegu, współwystępowania innych zaburzeń somatycznych i psychicznych podejmuje decyzję o leczeniu jednym (monoterapia) lub dwoma/kilkoma lekami z tych samych lub różnych grup farmakologicznych (politerapia, terapia skojarzona). Bardzo ważna w leczeniu schizofrenii jest także modyfikacja trybu życia pacjenta: aktywność fizyczna, prawidłowy sposób odżywiania się oraz odpowiednia ilość snu. Terapia zajęciowa i różne formy terapii dla pacjentów chorujących na schizofrenię mają na celu umożliwienie optymalnego społecznego funkcjonowania pacjenta. Chory się uczy, jak sobie radzić z trudnościami wynikającymi z choroby, w tym ze stygmatyzacją społeczną, i na czym polega tzw. sieć wsparcia społecznego. Wsparcia społecznego udzielają nie tylko najbliższe osoby z otoczenia pacjenta (rodzina, przyjaciele, znajomi), lecz grupy osób, organizacje lub instytucje stanowiące społeczno-socjalne opacie dla konkretnego pacjenta. Można wymienić interwencje socjalno-opiekuńcze w ramach Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej, pomoc w zakresie Ośrodków Interwencji Kryzysowych, grupy samopomocy, instytucje i fundacje związane np. z aktywizacją zawodową pacjenta oraz programy społeczne lokalne, ogólnopolskie i międzynarodowe (np. „Schizofrenia – otwórzcie drzwi”). Informacje dla pacjenta, który rozpoczął leczenie farmakologiczne schizofrenii Ważne jest systematyczne przyjmowanie leków, zgodnie z zaleceniami lekarza psychiatry. Leczenie jest długotrwałe, trwa najczęściej do końca życia. Niezwykle istotna jest dobra współpraca pomiędzy lekarzem psychiatrą a pacjentem, najczęściej z udziałem rodziny chorego. Obejmuje ona edukację dotyczącą choroby, ustalenia co do sposobu postępowania leczniczego w poszczególnych fazach choroby, a przede wszystkim co do sposobu przyjmowania poszczególnych leków: częstości (raz dziennie, kilka razy dziennie czy raz na tydzień, przez miesiąc w formie iniekcji), formy leku (tabletki, iniekcje, opłatki; leki do połykania czy leki rozpuszczalne w jamie ustnej), rodzaju poszczególnych leków (w zależności np. od objawów współwystępujących istotnych dla pacjenta, np. zaburzeń snu, łaknienia, otyłości, stopnia aktywizacji, nastroju) oraz towarzyszących działań niepożądanych. Objawy niepożądane związane z terapią lekami przeciwpsychotycznymi są różnorodne, zmienne, zależą od rodzaju stosowanego leku, dawki i czasu jego przyjmowania, leków stosowanych dodatkowo czy psychicznych i somatycznych zaburzeń/chorób towarzyszących. Należą do nich przedstawione powyżej objawy pozapiramidowe, nadmierne uspokojenie, senność lub nadmierne pobudzenie, napięcie wewnętrzne, nadmierne ślinienie lub suchość ust, biegunki lub zaparcia, nudności, zawroty głowy, zwiększenie masy ciała. Objawy niepożądane występujące w trakcie farmakoterapii są bardzo zróżnicowane i zmienne. O możliwości wystąpienia poszczególnych z nich u konkretnego pacjenta lekarz psychiatra informuje w trakcie włączania leków oraz w trakcie dalszego leczenia. Lekarz proponuje też pacjentowi różne sposoby radzenia sobie z tymi objawami (nie tylko farmakologiczne). Warto obserwować zmiany samopoczucia po wdrożeniu leków i opisywać lekarzowi zarówno oznaki poprawy, jak i wszelkie niepokojące objawy. Dzięki tym informacjom lekarz w porozumieniu z pacjentem może lepiej dobrać rodzaj i dawki leków, a także włączać odpowiednie postępowanie w celu opanowania lub zredukowania nasilenia działań niepożądanych farmakoterapii. Nierzadko i w tym przypadku przydatne jest zaangażowanie rodziny pacjenta. Leki przeciwpsychotyczne nie uzależniają, więc pod tym względem są bezpieczne w leczeniu długoterminowym. Mają one również odmienne profile działania i różne działania niepożądane – to sprawia, że można dążyć do optymalnego dopasowania leku dla każdego chorego. Brak powodzenia terapii jednym lekiem nie jest powodem do całkowitego zaprzestania leczenia, ale do poszukiwania lepszych rozwiązań w zakresie farmakoterapii. W przypadku schizofrenii zazwyczaj nie zaleca się przerywania terapii lekami przeciwpsychotycznymi. Należy je przyjmować również w okresach remisji – jest to postępowanie profilaktyczne, wpływające na zmniejszenie ryzyka wystąpienia nawrotu. W przypadku konieczności zmiany leczenia o sposobie zamiany leków informuje lekarz psychiatra. Zazwyczaj taka zamiana odbywa się na tzw. zakładkę: stopniowemu włączaniu nowego leku towarzyszy stopniowe odstawianie leku dotychczasowego. Schizofrenia jest chorobą przewlekłą. Warto, aby terapię pacjenta prowadził jeden lekarz psychiatra, który zna przebieg jego choroby, reakcje pozytywne i niekorzystne na stosowane dotychczas leczenie, objawy sugerujące rozpoczynające się zaostrzenie czy nawrót choroby. Jak podkreślano, w leczeniu pacjenta chorującego na schizofrenię bardzo ważna jest okresowa systematyczna kontrola ogólnego stanu zdrowia u lekarza rodzinnego albo leczenie współwystępujących chorób somatycznych u lekarzy odpowiednich specjalności. Niezmiernie istotna jest rezygnacja z alkoholu i innych używek. Zaburzają one nie tylko działanie poszczególnych leków, ale także wpływają na zaostrzenie choroby lub sprzyjają jej nawrotowi w przypadku utrzymującej się remisji. Ważny jest także właściwy styl życia pacjenta: odpowiednia ilość snu, sposób odżywiania się, aktywność fizyczna. Istotne znaczenie ma aktywność w ciągu dnia: unikanie długiego przebywania w łóżku, „podsypiania” (ewentualnie poza krótką kilku-, maksymalnie kilkunastominutową drzemką), dbałość o czas i formę odpoczynku. Istotny jest uregulowany czas snu, unikanie „nieprzespanych nocy” i odpowiednie planowanie różnych czynności, które można wykonać w ciągu dnia. Należy także zwrócić uwagę na umiarkowaną aktywność fizyczną oraz odpowiedni sposób odżywiania się (częstsze posiłki: np. 3 główne: śniadanie, obiad, kolacja i 2 dodatkowe pomiędzy nimi [ale o tych samych porach], bez „podjadania”). Przy pojawiającej się lub utrzymującej się nadwadze lub otyłości wskazana jest odpowiednia dieta. Zapamiętaj! Schizofrenia jest chorobą przewlekłą, którą można i należy leczyć w celu uzyskania remisji pełnej lub remisji funkcjonalnej, tj. powrotu do normalnego życia. Schizofrenię powinien zdiagnozować i leczyć lekarz psychiatra. Terapia schizofrenii powinna być kompleksowa, ale podstawową rolę odgrywa leczenie farmakologiczne. Systematyczne leczenie, w zależności od obrazu klinicznego i przebiegu schizofrenii, może przynieść długotrwałe remisje. Leczenie farmakologiczne należy kontynuować także w okresie remisji w ramach profilaktyki nawrotów choroby. Ważna jest dobra współpraca pacjenta i jego rodziny z lekarzem psychiatrą (i innymi terapeutami) prowadzącym leczenie oraz psychoedukacja zarówno pacjenta, jak i jego rodziny, obejmująca informację na temat choroby i umiejętności radzenia sobie z jej objawami i towarzyszącymi jej trudnościami. Bardzo istotne znaczenie ma odpowiednie wsparcie rodzinne i środowiskowe pacjenta (zob. Schizofrenia – informacje dla rodzin pacjentów).

tqPlxl. 296 212 143 129 132 21 236 363 394

rysunki chorych na schizofrenię